Van Advent naar Kerst – dag 14

Een herontdekte klassieker: Kerst in Dresden en omgeving
Met het einde van de DDR beleefden ook talrijke kerkelijke en christelijke tradities een renaissance. De ideologie van de SED-staat had geprobeerd alles wat aan de christelijke godsdienst deed denken uit de culturele herinnering te verbannen. Zo was ter vervanging van het woord ‘engel’ het woord ‘Jahresendflügelfigur’ (letterlijk: gevleugeld figuur aan het einde van het jaar) bedacht, maar dat bereikte nooit de taal van de DDR-bevolking. Op scholen werden toentertijd ook nooit liederen gezongen met christelijke verwijzingen naar de geboorte van Jezus, maar altijd neutrale liederen over de winter.
Na de hereniging werd de sterk geseculariseerde maatschappij van Oost-Duitsland echter niet veel christelijker dan ervoor. Maar desondanks werd Kerst als een culturele traditie en ook als een event in zekere zin opnieuw ontdekt. Daarbij is het van belang te weten dat Kerst in Duitsland – evenals in de Scandinavische landen – op een andere manier wordt gevierd dan bijvoorbeeld in Nederland, Italië of Engeland. De avond van 24 december, Heilige Abend, is het centrum van het sociale gebeuren. Daarom is 24 december ook al vanaf 14.00 uur een feestdag en wordt er niet meer gewerkt. Zodra het donker is, komt in de regel de familie bijeen rondom de kerstboom. Er worden kerstliederen gezongen en er zijn cadeaus. Overigens niet alleen voor de kinderen, maar ook voor de volwassenen (ook wanneer er geen kinderen meevieren). Want de blijde boodschap van de geboorte van Christus geldt voor kinderen en voor volwassenen. Op Eerste en Tweede Kerstdag wordt feestelijk gegeten, traditioneel is gans of een braadstuk, en worden familiebezoekjes gemaakt.
Meer dan 500 jaar kerstmarkt in Dresden
De Altmarkt is zeker gedurende de kerst- en adventstijd de moeite waard om te bezoeken. Want hier vindt namelijk de kerstmarkt van Dresden plaats, de Strietzelmarkt. Het is de bekendste kerstmarkt in oostelijk Duitsland en met een traditie van meer dan 570 jaar een van de oudste kerstmarkten überhaupt. Hier zijn veel traditioneel vervaardigde goederen uit de regio te vinden: blauw bedrukte keukenschorten, evenals keramiek uit de Lausitz, rietwaren, Plauener Spitzen (kantwerk) en Hernhutter sterren. Bijzonder karakteristiek zijn de houten producten uit het Ertsgebergte.
Exportartikel nummer 1: Christstollen uit Dresden
Wanneer het buiten koud is, binnen een warme punch wordt geserveerd, het naar mandarijnen ruikt en een stuk Dresdner Christstollen (of afgekort: Dresdner Stollen) op het bord ligt, dan is de adventstijd aangebroken en groeit de voorvreugde op het Kerstfeest. Het met poedersuiker bestrooide op brood lijkend gistgebak hoort er voor veel Duitse families gewoon bij.
De Dresdner Stollen zijn zeker sinds de hereniging een succesvol exportproduct. Maar ook al in de tijd van de Berlijnse Muur gaven familieleden of bekenden uit de DDR hun vrienden en familie in het Westen altijd graag Dresdner Stollen cadeau. De historie reikt echter veel en veel verder terug en heeft christelijke wortels. In de Middeleeuwen was het gebruikelijk dat een bepaald gebak niet alleen bedoeld was om te eten, maar tegelijkertijd ook de herinnering aan Christus moest bewaren en actualiseren. Net als het brood (= Oblate/ouwel) en de wijn bij het Avondmaal bezat het dus een diepere symbolische betekenis, wanneer men bijvoorbeeld pannenkoeken at – ze moesten namelijk de spons uitbeelden waarmee Jezus aan het kruis te drinken werd gegeven. De kerststol zou daarom gelet op de vorm verwijzen naar het in doeken (de witte poedersuiker) gewikkelde Jezuskind.
Onder de naam ‘Christbrod’ doken de Dresdner Christstollen voor het eerst op in 1474 op de rekening van het Bartholomäi Hospital. De kerststol moest namens de raad van Dresden uitgedeeld worden aan arme en oude mensen. De stol, ook wel Striezel genoemd, was toen gebak tijdens de vastentijd, want de aan het Kerstfeest voorafgaande adventstijd was een tijd waarin men vastte. En omdat het in de vastentijd verboden was voor het bakken boter te gebruiken, werden de stollen alleen met olie gebakken – wat in die tijd niet bijzonder smakelijk was. In 1491 gaf paus Innocentius VIII echter gehoor aan een verzoek van de vorst van Saksen en stemde er in toe dat de stollen in boter mochten worden gebakken. De schriftelijke toestemming van de paus staat in de geschiedenis van Saksen bekend als de ‘Butterbrief’(boterbrief). Echter, de toestemming om de stollen in boter te bakken hield ook een voorwaarde in: men moest daarvoor jaarlijks een twintigste deel van een goudgulden bijdragen aan de bouw van de Dom in Freiburg. Met de invoering van de Reformatie kwam aan die verplichting een einde.
De Dresdener kerststol maakte in het vervolg snel carrière: al omstreeks 1500 werd de stol op de Striezelmarkt in Dresden verkocht en prikkelde de eerzucht van de stollenbakkers. Zo kreeg de landsheer vanaf 1560 elk jaar ter gelegenheid van het Kerstfeest een of twee stollen met een gewicht van zesendertig pond. Deze werden dan door acht meesterbakkers en acht knechten naar het slot gebracht. En te midden van de barokke opsmuk pronkte tweehonderd jaar later, in het jaar 1730, August de Sterke, keurvorst van Saksen en koning van Polen, met een 1,8 ton zware reuzenstol, die op een door acht paarden getrokken wagen naar het grote lustoord Zeithain werd gereden en door honderd helpers werd aangesneden.
De smaak van de Dresdner Christstollen veranderde in de loop der eeuwen, tot hij in de twintigste eeuw zijn nu bekende ingrediënten en kruiden kreeg. Maar ook vandaag hebben families en bakkers uit Dresden nog hun eigen recepten die ze niet verklappen. Er is echter een basisrecept, dat dicht bij het origineel komt . Het begrip ‘echte Dresdner Stollen’ is overigens sinds de hereniging van Duitsland als gedeponeerd handelsmerk beschermd en mag sinds 1997 uitsluitend voor in Dresden met de hand vervaardigde krentenstollen gebruikt worden (www.dresdnerstollen.com). Ten einde het beroemde gebak uit Dresden nog verder bekend te maken, is er sinds 1994 ieder jaar het Dresdner Stollenfest (www.stollenfest.de), waarbij een reuzenstol feestelijk onthuld wordt op de binnenplaats van de Zwinger.
Bron: Katharina Kunter, Oostelijk Duitsland. Land van Luther, Goethe en Bach