Verstillen met Rebbe Nachman van Breslov
Beeldmeditatie over verstilling in het jodendom
Ga, om te verstillen, de natuur in en voer een goed gesprek met God. Dat advies geeft Rebbe Nachman van Breslov. Het jodendom kent geen kluizenaars, maar raadt wel aan om af en toe even alleen te zijn.
Verstilling en stilte zijn geen synoniemen, maar ze worden helaas nogal eens door elkaar gehaald. Je kunt spiritueel verstillen in een rumoerige omgeving die geen stilte is. Wat is stilte? Niet per se de afwezigheid van geluid. In iets dat wordt ervaren als stilte, bijvoorbeeld een bos, hoor je vaak zachte en als aangenaam ervaren geluiden, zoals het zoemen van insecten, het ruisen van de wind of vogelgekwetter. In dat bos kunnen we dan verstillen, maar dat kan ook in een lawaaiige omgeving.
Verstilling zit in onszelf, niet in onze omgeving
Verstilling zit in onszelf, niet in onze omgeving. Onze emoties en gedachten tollen niet meer rond en worden kalm, als een vijver waarin de kringen wegebben, nadat er een steen in is gegooid. We kunnen dit zelf bevorderen door wilde gedachten, zenuwen enzovoort buiten de deur te houden of in te tomen, en ons te concentreren op iets wezenlijks. Een voorbeeld daarvan is het Joodse begrip hitbodedut, dat ‘alleen zijn met God’ betekent: je gedachten concentreren op een innerlijke en spirituele dialoog met God. Dat kan overal, maar de achttiende-eeuwse Chassidische Breslover Rebbe Nachman ried aan daarvoor de natuur in te gaan (weer dat bos!). Daar word je niet afgeleid door het lawaai van de stad en aandacht vragende mensen. De schepping van God, de natuur, imponeren op een spirituele manier. Lees er de Psalmen maar op na en kijk naar de talloze schilderijen die hiervan getuigen. Ze inspireren de mens zich tot de Schepper te wenden en met Hem te communiceren. Je bent niet altijd verstild als je begint. Maar dat wordt wel makkelijker nadat je bij God je nood hebt geklaagd of een goed gesprek met Hem hebt gehad.
‘Ik word hier stil van’
Frederik van Eden
Een voorbeeld van stilte is de prachtige anekdote van de Chassidische Rebbe van Vorki, die ik noem in mijn boek For Strangers Passing through.
Rabbi Mendel van Vorki trof eens Rabbi Eleazar, de kleinzoon van de Koznitzer Maggid. Ze zaten een hele poos samen in een kamer. Ze maakten geen enkel geluid en spraken niet. Toen stonden ze op. ‘Nu zijn we klaar’, zei Rabbi Mendel.
De Rebbes communiceerden, maar niemand hoorde hen spreken. Ze ‘spraken’ in stilte, wat alleen kan als een mens verstild en geconcentreerd is. Verstilling wordt prachtig verwoord in een gedicht van Frederik van Eeden:
Ik heb de witte waterlelie lief,
daar die zo blank is en zo stil haar kroon
uitplooit in ‘t licht.
Rijzend uit donker-koele vijvergrond,
heeft zij het licht gevonden en ontsloot
toen blij het gouden hart.
Nu rust zij peinzend op het watervlak
en wenst niet meer…
Deze verstilling is positief. Bij verstilling denken we ook wel aan kluizenaars die vrede hebben gevonden met de wereld en zichzelf. Of aan oorden waar je heel rustig wordt, zoals de tuin van de priester-dichter Guido Gezelle in Brugge.
We zeggen na het krijgen van (onverwachte) hulde of een mooi cadeau: ‘Ik word hier stil van.’ Er is ook een negatieve verstilling. Bijvoorbeeld bij het zien of horen van iets afschuwelijks. Ik ken iemand die weinig over de kampen in de Tweede Wereldoorlog wist, maar een week lang niet kon praten na het zien van een documentaire met alle gruwelijke details op een groot televisiescherm.
Soms moeten we even alleen zijn om te verstillen
Mozes
Positieve verstilling is prachtig. Het jodendom wijst een zich afkeren van de maatschappij en de gemeente af en kent weinig kluizenaars. Elia was dat wel een poosje, maar dat kwam door de omstandigheden. Mozes klom alleen de berg op om met God te praten. Maar profeten keerden altijd weer terug naar de mensen en hun gedoe. Soms moeten we even alleen zijn om te verstillen. Rebbe Nachman van Breslov heeft dat prachtig uitgedrukt in een beroemd geworden gebed:
Geef me de mogelijkheid om alleen te zijn; moge het mijn gewoonte zijn om elke dag naar buiten te gaan tussen de bomen en het gras – tussen alle groeiende dingen, en moge ik daar alleen zijn, en bidden, om te praten met Degene aan wie ik toebehoor.
Moge ik daar alles wat in mijn hart is uitspreken, en moge al het gebladerte van het veld – alle grassen, bomen en planten – wakker worden bij mijn komst, om de krachten van hun leven in de woorden van mijn gebed te sturen, zodat mijn gebed en spraak heel worden gemaakt door het leven en de geest van alle groeiende dingen, die als één zijn gemaakt door hun transcendente Bron. Mag ik dan de woorden van mijn hart voor Uw tegenwoordigheid uitstorten als water, o God, en mijn handen voor U opheffen in aanbidding, namens mij en mijn kinderen!
Elia en het briesje
En God zelf, verstilt Die zelf eigenlijk? Dat weten we niet, maar we kennen wel het verhaal van 1 Koningen 19:11-13. God spreekt tot Elia vanuit een briesje, niet vanuit de voorafgaande storm en aardbeving. Dat maakt verstillen positief.
Hoe doen we het zelf? Bijvoorbeeld door ons te concentreren op de goede en mooie dingen die God ons geeft en ons gemoed rustig te maken. Ik raad u aan om het gebed van Rebbe Nachman te lezen en de natuur in te gaan. En te kijken wat er dan gebeurt.
Shoshannah Brombacher studeerde Semitische taal- en letterkunde in Leiden en promoveerde in Leiden. Ze woonde in Jeruzalem, New York en woont nu (weer) in Berlijn. Zij is auteur, kunstenaar en maggidah en houdt zich veel bezig met het chassidisme.
