Wat wij kunnen leren van Karl Barth

Karl Barth (1886-1968) is een van de grootste theologen ooit. Ook in Nederland is zijn invloed groot geweest, zoals op de theologen Noordmans, Miskotte, Breukelman, Buskes en Berkouwer. Binnen orthodox-gereformeerde kring werd Barths theologie altijd heftig bekritiseerd, maar daarin zien we nu een kentering.

Vandaag beantwoordt Gerard den Hertog, auteur van De weerbarstige Barth, dat verscheen na aanleiding van het verstrijken van vijftig jaar sinds het overlijden van Barth, vier vragen over wat wij kunnen leren van één van de binnen Nederland invloedrijkste theologen ooit.

Wat kunnen wij van Karl Barth leren als het gaat om:

1. De ecologische revolutie.

In de leer van de schepping die Barth in de jaren veertig van de vorige eeuw schreef, tijdens de Tweede Wereldoorlog en de gruwelijke nasleep daarvan, stelde hij dat het doden van een dier wel heel dicht in de buurt komt van het doden van een mens. Het doden van dieren kan en mag nooit vanzelfsprekend en normaal worden. We moeten hem niet annexeren als voorloper en wegbereider van de ‘ecologische revolutie’, maar hij heeft wel gezien hoe problematisch de omgang met dieren is geworden.

‘De vrede van de schepping raakt in gevaar waar men dieren doodt. En omdat het dier zo dicht bij de mensen staat, moet men zeggen dat ook het doden van een dier wel heel dicht in de buurt komt van het doden van een mens. Dat is iets wat men zich toch wel goed mag realiseren, als men aan de menselijke heerschappij over het dier ook de vrijheid om het te doden wil verbinden.’

2. Zijn aversie van menselijke religie

Barth zag niet alleen wat religieuze vervoering met een mens kan doen en hoe dat door machthebbers kan worden ingezet, hij zag ook dat het de mens van de ware vreugde en vrijheid beroofde. Het ging hem om het léven van de kinderen Gods.

3. De interreligieuze dialoog

De kritiek van de religie raakt alle religies, ook het christendom. Tegelijk weigerde Barth beslist iets af te doen van de belijdenis dat Jezus Christus en Hij alleen de weg, de waarheid en het leven is. Enerzijds bemoeilijkt dat de dialoog, anderzijds biedt Barths overtuiging dat we niet een religie aanhangen en verdedigen ook de mogelijkheid als christenen kritisch naar onszelf te kijken – en zo het gesprek in te gaan.

4. Het pastoraat

Barth ontwikkelde een theologie waarin het komen van God tot de mens centraal staat. Dat kan de gedachte doen postvatten dat je dan weinig aandacht hebt voor wat er in een mens omgaat. Toch kon Barth luisteren naar mensen en was hij bereid op kritische vragen in te gaan. Maar zoals de eerste stelling van Barmen zegt kon pastoraat voor hem niets anders zijn dan mensen bij de Goede Herder te brengen.

Gerard den Hertog

De weerbarstige Barth

De weerbarstige Barth is een theologisch boek over de relevantie van Barths theologie in deze tijd. December 2018 was het vijftig jaar geleden dat de Zwitserse theoloog Karl Barth overleed. Dat is aanleiding geweest om de vraag aan de orde te stellen hoe relevant Barths theologie nog is in deze tijd. In Nederland zijn drie studiedagen gehouden, waarop Barth betrokken werd in wat er vandaag speelt, zoals de ‘ecologische revolutie’ en de religieus-maatschappelijke spanningen. In deze bundel zijn de lezingen van de studiedagen afgedrukt.