Wij hebben elkaar iets te zeggen – door Evert van der Veen

De aarzelend klinkende titel Tja, wat zal ik zeggen is waarschijnlijk bedoeld om laagdrempelig over te komen maar hij roept bij mij een sfeer van verlegenheid en onzekerheid op. Daarom vind ik hem niet zo uitnodigend en ook geen recht doen aan dit boek. Want het zou jammer zijn wanneer dit uiterst zinvolle boek om die reden niet ter hand wordt genomen omdat de inhoud zeer de moeite waard is. Het boek richt zich op verpleegkundigen, is bedoeld voor hun opleiding, en wil hun gevoeligheid voor wat er in patiënten leeft ontwikkelen en reikt daarvoor goed en praktijkgericht materiaal aan dat prima toepasbaar is.
Het gaat dan met name om achterliggende gevoelens die bij mensen worden losgemaakt tijdens een opname in het ziekenhuis. Dan gaat het om vragen als de zin van het leven, toekomstverwachting, gelovig houvast, maar ook emoties als verdriet, opstandigheid, machteloosheid.
De ondertitel geeft de intentie van het boek beter weer: ‘Met cliënten in gesprek over spiritualiteit’. Ik kan mij voorstellen dat veel mensen vervolgens denken: dat is werk voor een geestelijke, daar ben ik niet voor opgeleid, dit is mij te moeilijk en zo stevig sta ik zelf ook niet in mijn schoenen.
Maar in de uitgangspunten van het boek wordt het begrip spiritualiteit zodanig breed uitgelegd dat er geen sprake hoeft te zijn van iets dat specifiek religieus is want hier wordt gesteld: ‘Spiritualiteit is algemeen menselijk. Het is aangeboren en verbindt mensen met elkaar. Het is niet uitsluitend iets van gelovige mensen’, pag 8.
Dezelfde gedachte treffen we ook elders aan: ‘Mensen zoeken naar de zin van wat hen overkomt, naar iets wat steun geeft en hen helpt om verder te kunnen. En ze hebben er behoefte aan dat hun leven betekenis heeft. Wat hen daarbij inspireert en kracht geeft, noemen we ook wel spiritualiteit’, pag 14.
Dit klinkt sympathiek en aannemelijk. Het neemt inderdaad een drempel weg en maakt het woord spiritualiteit bereikbaar. Toch denk ik dat het woord spiritualiteit hiermee wel teveel wordt ‘opgerekt’ en te algemeen wordt gemaakt omdat het vrijwel geheel is losgekoppeld van zijn christelijke oorsprong.
Het boek is zeer praktijkgericht, bevat veel herkenbaar geschetste situaties die verpleegkundigen herkennen en geeft opdrachten en oefeningen om de stof te verwerken. Mensen die met dit boek aan de slag gaan, worden gevoelig gemaakt om in te gaan op menselijke gevoelens en het mentaal welbevinden van mensen te bevorderen.
Mooi is de gedachte van de ‘wounded healer’: je brengt je eigen kwetsbaarheid in om contact met de ander te maken. Je stelt je gelijkwaardig op en wisselt menselijke ervaringen uit. Deze empathische houding vormt de basis van de omgang en is niet alleen van toepassing in de zorg maar evengoed in het pastoraat.
Met wat aanpassingen – en dat hoeven er niet eens zo veel te zijn – is dit boek ook zeer geschikt voor een pastorale training omdat het in feite gaat om het ontwikkelen van een pastorale grondhouding.
Waardevol zijn de gedeelten over het luisteren: dit doe je uiteraard met je oren maar evengoed met je ogen waarin je de ander op je laat inwerken en signalen opvangt. Want het gaat niet om de ander als patiënt maar om de hele mens naar lichaam en geest, met een ziekte en allerlei gevoelens.
Elizabeth Johnston Taylor, Peterjan van der Wal, Janco Wijngaard: Tja, wat zal ik zeggen… Met cliënten in gesprek over spiritualiteit. Boekencentrum Zoetermeer, 159 pag. met CD, € 24,90
—
Evert van der Veen, predikant Protestantse Gemeente Nunspeet is vaste recensent op Theoblogie. Hij recenseert ook voor Nederlands Dagblad en Christelijk Weekblad.