Pastoraat bij huiselijk geweld
In Nederland maakt geen enkele vorm van geweld zoveel slachtoffers als huiselijk geweld. 45% van alle vrouwen en mannen tussen de 18 en 70 jaar is ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld, als kind, partner of ouder. Bij de verdachten is 87% man en 13% vrouw, bij de slachtoffers is ongeveer 60% vrouw en 40% man. Ruim een derde van de slachtoffers geeft aan ook dader te zijn. Huiselijk geweld komt in alle lagen van de bevolking voor, bij mensen van alle godsdiensten en levensovertuigingen.
Wat is huiselijk geweld?
‘Mijn man scheldt me uit, kleineert en controleert me voortdurend. Als ik bij iemand op bezoek ga of even weg ga, belt hij me steeds. Dus ik ga zelden ergens naartoe.’
Is dat ook huiselijk geweld? Jazeker. Geweld kan lichamelijk zijn (slaan, schoppen, duwen, opsluiten, aan haren trekken) maar ook geestelijk (bedreigen, vernederen of verwaarlozen). Geweld is huiselijk geweld als het zich afspeelt tussen mensen die van elkaar afhankelijk zijn en een sterke band met elkaar hebben – familie, echtgenoten, partners. Er is sprake van machtsverschil tussen dader en slachtoffer: de laatste kan financieel afhankelijk zijn, emotioneel of op meerdere vlakken (denk bijvoorbeeld aan kinderen, verstandelijk gehandicapten of hulpbehoevende ouderen).
Seksueel geweld (als het zich afspeelt tussen mensen die elkaar goed kennen) is ook een vorm van huiselijk geweld: iemand ertoe dwingen om zich uit te kleden, iemand dwingen tot seksuele handelingen, seks met iemand die afhankelijk van je is.
In bijna 75% van de gevallen van ernstig huiselijk geweld gaat het om lichamelijk geweld (65%) en seksueel geweld (8%).
Wat doet huiselijk geweld met mensen?
Huiselijk geweld gebeurt daar waar je je thuis zou moeten voelen en door mensen bij wie je je veilig zou moeten voelen. Dat maakt het moeilijk om onder ogen te zien, om stappen te ondernemen om het te laten stoppen, om iemand anders in vertrouwen te nemen.
Huiselijk geweld ontstaat vaak geleidelijk en wordt een patroon dat jarenlang kan doorgaan. Voor omstanders is het vaak moeilijk om te geloven en ook pijnlijk. Het is verleidelijk om de andere kant op te kijken. De gevolgen van huiselijk geweld zijn groot en kunnen heel lang doorwerken. Slachtoffers kunnen (herhaaldelijk) lichamelijk letsel oplopen, als direct gevolg van het toegepaste geweld, maar ook last krijgen van hoofdpijn, buikpijn en vermoeidheid. Kinderen kunnen groei- en ontwikkelingsachterstanden krijgen, gaan bedplassen, slecht gaan eten.
Psychische en emotionele gevolgen: negatief zelfbeeld, gebrek aan eigenwaarde en zelfvertrouwen, depressie, psychoses, suïcidaal gedrag, PTSS (posttraumatisch stresssyndroom). De gevoelens en behoeftes van een slachtoffer worden genegeerd, haar grenzen overschreden – een slachtoffer voelt zich ‘gebruikt’.
40% van de kinderen die getuige zijn (geweest) van huiselijk geweld ondervinden daar ernstige schade van.
Welke signalen kunnen op huiselijk geweld wijzen?
Let op: signalen zijn geen bewijs. En: deze signalen kunnen wijzen op huiselijk geweld, maar dat hoeft niet zo te zijn.
- Lichamelijk letsel: het slachtoffer heeft regelmatig blauwe plekken, bijtwonden, kneuzingen, breuken, verliest tanden, etc.
- Het slachtoffer heeft psychische klachten die zich uiten in de vorm van depressie, trillen, hoofd- of maagpijn, vermoeidheid, angst, etc.
- Het slachtoffer neemt binnen de relatie een onderdanige houding aan, is onzeker, schrikachtig, gaat altijd vergezeld van de partner, zegt dingen als ‘ik mag niet van mijn partner…’, kan niet over zijn/haar eigen geld beschikken, etc.
- De pleger oefent sterke controle uit over zijn/haar partner en/of kleineert haar/hem in het bijzijn van anderen.
Kinderen kunnen last hebben van leer- en concentratieproblemen op school, vertonen agressief gedrag, hebben gedragsproblemen of lichamelijke klachten, maken tekeningen over geweld/ruzies thuis, etc.
Signalen van ouderenmishandeling:
- Onverzorgd uiterlijk, verwaarloosde huishouding, altijd lege koelkast
- Bij een mantelzorger die ‘ontspoort’: gebrek aan een ondersteunend netwerk, niet willen samenwerken met professionals, schreeuwen of schelden t.o. de zorgafhankelijke oudere, tekenen van overbelasting
Op internet is een signalenkaart te vinden met een overzicht van signalen in verschillende situaties en bij verschillende leeftijdsgroepen. De kaart is interactief te gebruiken, ook op telefoons.
Hoe ontstaat huiselijk geweld?
Huiselijk geweld kan verschillende oorzaken hebben. In de meeste gevallen speelt een combinatie van oorzaken een rol.
- De dader kan aan een lichamelijke en/of psychiatrische stoornis lijden.
- Gedragsproblemen bij de dader die voortkomen uit de opvoeding: gebrek aan eigenwaarde, geen evenwichtige hechting aan de ouder(s), geweldservaringen in de eigen jeugd kunnen ertoe bijdragen dat je een ‘gewelddadige persoonlijkheid’ ontwikkelt.
- Sociale problemen: mensen in een gezin, familie, vriendengroep hebben verschillende posities en belangen. Daaruit kunnen conflicten ontstaan die soms met geweld worden ‘opgelost’.
- Relatieproblemen: twee persoonlijkheden kunnen zo op elkaar inwerken dat conflicten ontstaan die alleen met geweld opgelost lijken te kunnen worden.
- Traumatische gebeurtenissen (ontslag, langdurig geldgebrek, dood van een dierbare) kunnen zoveel stress oproepen dat die tot geweld leidt.
Wat betekent huiselijk geweld in onze samenleving?
Geweld gebruiken is ontoelaatbaar. Wie dat doet, pleegt een strafbaar feit. Huiselijk geweld is dus geen privé-zaak, volgens de Nederlandse overheid. Er moet ingegrepen worden, zodat het geweld stopt. Wel hebben zowel slachtoffer, dader als getuigen hulp nodig. Verschillende organisaties (politie, justitie, maatschappelijke opvang, jeugdzorg, GGZ) werken samen.
Dat huiselijk geweld voorkomt, heeft ook te maken met machtsverschillen die in een maatschappij normaal gevonden worden en berusten op culturele opvattingen. Denk aan: ‘vrouwen horen ondergeschikt te zijn’ of ‘als kind moet je je ouders gehoorzamen’.
Welke rol speelt christelijk geloof bij huiselijk geweld?
Huiselijk geweld heeft invloed op wat iemand gelooft en hoe iemand het geloof beleeft. Slachtoffers kunnen bijvoorbeeld hun vertrouwen in God kwijtraken of grote moeite krijgen om ‘Onze Vader, uw wil geschiede…’ te bidden. Voor andere slachtoffers blijkt God juist een bron van kracht, de enige die je niet laat vallen.
In de Bijbel wordt op vele manieren over God gesproken. Maar in de christelijke traditie zijn sommige beelden gaan overheersen. Zoals het beeld van de almachtige God die alles ziet, weet en kan. Met daaraan gekoppeld het beeld van God als Vader. Bij slachtoffers roept die almacht grote vragen op. Als God dit laat gebeuren, heb je dan iets verkeerds gedaan? Zo wordt een slachtoffer zelf schuldig aan het geweld en ziet zichzelf als zondig en minder waardig.
De leer dat Jezus Christus voor onze zonden aan het kruis gestorven is en zo verzoening gebracht heeft tussen God en mensen kan de suggestie wekken dat slachtoffers hun lijden moeten dragen (en een ‘offer’ brengen zoals Jezus dat deed).
Daders gebruiken soms Bijbelteksten en geloofsuitspraken om hun gedrag te legitimeren.
Do’s en don’ts
U kunt in het contact met een kind of een paar, of op bezoek bij een oudere het gevoel krijgen dat er iets niet pluis is, dat er een sfeer van angst, van isolement hangt. Het is belangrijk om dat gevoel serieus te nemen en voor uzelf te onderzoeken. Probeer zicht te krijgen op de situatie: wat gebeurde er, wat zei iemand.
Als het ‘nietpluisgevoel’ blijft hangen maar u niet verder komt dan vage vermoedens – probeer dan actief te blijven luisteren en kijken. Door vragen te stellen of te benoemen wat u hebt gezien en te vragen of de ander dat herkent, kunt u misschien de deur tot een gesprek openen.
Doen
- Neem wat de ander vertelt serieus, toon respect en waardering voor wat de ander vertelt. Ook al is het verhaal voor u onvoorstelbaar. Bedenk: u hoeft iemand niet voor 100% te begrijpen om u te kunnen inleven in die ander.
- Maak ondersteunende opmerkingen: ‘Wat erg… ik ben er stil van. Wilt u er meer over vertellen?’ of ‘Wat moet jij eenzaam zijn geweest en alleen.’
- Vraag een slachtoffer of zij/hij zelf al eerder hulp heeft ingeschakeld.
- Vraag of er anderen zijn die van het geweld afweten en kunnen ondersteunen (denk aan familie, buren, vrienden).
- Vraag een slachtoffer wat u kunt doen om haar/hem te ontlasten.
- Vraag welke risico’s het slachtoffer zelf voorziet en wat zij of hij voor de eigen veiligheid noodzakelijk acht.
- Stel grenzen door te benoemen wat schadelijk en onacceptabel is.
Liever niet doen
- Oordelen en beschuldigen. In zinnen die beginnen met ‘ja maar’ en vragen die met ‘waarom’ beginnen, zit vaak een oordeel verstopt!
- Te snel met een oplossing of een advies komen: ‘Als ik jou was, zou ik…’
- Bagatelliseren: ‘Hij heeft u toch alleen maar gestreeld?’
- Verontschuldigen: ‘Niet alle mannen zijn zo’ of verdedigen: ‘Die Bijbeltekst leggen we in de kerk toch allang niet meer zo uit!’
- Tegen het slachtoffer zeggen dat het vanzelf overgaat (het gaat niet over, het wordt meestal erger) – ook als het geweld uit het verleden stamt: ‘Zou u dat niet laten rusten? Dat is zo lang geleden.’
- Aan het slachtoffer vragen: ‘Waarom ga je niet bij hem weg?’ (Slachtoffers willen in de eerste plaats dat er een eind komt aan het geweld; ze willen lang niet altijd weg uit de relatie met de dader; er zijn sterke banden in het geding.)
- Absolute geheimhouding beloven aan een slachtoffer.
- De politie of andere instanties benaderen buiten de gesprekspartner (pleger/slachtoffer) om. Probeer eerst toestemming te vragen.
Deskundigen
Voor kerken
veiligekerk.nl helpt kerken om grensoverschrijdend gedrag binnen de kerk en huiselijk geweld te (h)erkennen, voorkomen en aan te pakken.
Een informatiebron voor achtergronden, inspiratieverhalen, werkvormen, protocollen en meldpunten over:
- (Preventie van) seksueel grensoverschrijdend gedrag in pastorale relaties
- Veiliger kerkelijk jeugd- en jongerenwerk
- Signaleren en bespreekbaar maken van misbruik
Kerkelijke meldpunten (vaak ook informatie en begeleiding):
- www.smpr.nl Meldpunt seksueel misbruik in de kerk. SMPR is er voor professionele begeleiding in situaties van seksueel misbruik in een pastorale of gezagsrelatie, zowel van volwassenen als van minderjarigen. De website biedt informatie voor gemeenten en slachtoffers – ook over gemeentebegeleiding en lotgenotendagen.
- www.meldpuntgrensoverschrijdendgedragrkk.nl
Meldpunt en eerste opvang seksuele intimidatie/seksueel misbruik in de Rooms-Katholieke Kerk. - meldpuntmisbruik.nl
Meldpunt seksueel misbruik in pastorale/kerkelijke relaties van Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt, Christelijk Gereformeerde Kerk, Nederlandse Gereformeerde Kerk, Voortgezette Gereformeerde Kerken Nederland en Hersteld Hervormde Kerk. - www.ikmeldhet.nl Reformatorisch meldpunt voor (slachtoffers van) seksueel misbruik. (Het werk van het Reformatorisch Meldpunt is complementair aan het werk van de kerkelijke meldpunten en bestrijkt de terreinen die buiten de opdracht van de kerkelijke meldpunten vallen. Denk hierbij aan seksueel misbruik binnen familierelaties (incest) of in andere vertrouwensrelaties. In tegenstelling tot de kerkelijke meldpunten kan het Reformatorisch Meldpunt geen (kerk)rechtelijke stappen ondernemen en werkt het Meldpunt anoniem.)
Gespecialiseerd op het gebied van godsdienst
www.vpsg.nl Stichting VPSG biedt advies en ondersteuning bij vragen rond seksueel geweld, godsdienst en zingeving. Een luisterend oor via telefoon, mail en gesprek. Op de website ook artikelen, preken, gedichten.
Informatie, directe hulp, advies, begeleiding, opvang:
- Centrum Seksueel Geweld voor directe hulp en specialistische zorg na aanranding of verkrachting
- ik vermoedhuiselijkgeweld.nl Iedereen die een sterk vermoeden heeft van huiselijk geweld (waaronder ook seksueel geweld valt) kan advies vragen bij Veilig Thuis. Dat kan zonder de naam van slachtoffer of pleger te noemen. Gaat het om ernstig geweld (het duurt al lang, het is intens, de kans op herhaling is groot, er worden wapens gebruikt of er zijn kinderen als getuige bij betrokken), dan is het verstandig om een melding te doen bij Veilig Thuis. Er wordt dan voor gezorgd dat er hulpverlening en opvang op gang komt voor slachtoffer, getuigen en pleger.
Telefoon: 0800-2000 (gratis en 24/7 bereikbaar). - www.huiselijkgeweld.nl Website van de overheid. Onder ‘ik zoek hulp’ en ‘organisaties’ vindt u een uitgebreid overzicht van adressen per regio. Verder veel informatie: feiten en cijfers, folders, dossiers, publicaties en nieuws. Diverse folders en brochures o.a. voor slachtoffers van partnergeweld, over beroepsgeheim, voor plegers, over kindermishandeling (voor ouders en voor kinderen).
- www.slachtofferwijzer.nl Informatie over alle mogelijke vormen van hulp na (seksueel) geweld
- Verbreek de stilte Hulplijn voor slachtoffers van seksueel geweld van Slachtofferhulp Nederland. Tel. 0900-9999-001
- www.korrelatie.nl Informatie, en advies via telefoon, mail of chat.
- Wat kun je doen bij seksuele intimidatie op je werk?
- Seksueelmisbruik.info Website voor mannen die als jongen te maken hebben gehad met seksueel misbruik. Ook hun partners, familie-leden, omstanders en hulpverleners kunnen de informatie en verhalen lezen.
Centraal meldpunt
Meld.nl o.a. voor anoniem melden van seksuele intimidatie.
Verdieping
Huiselijk geweld
Huiselijk geweld. Handreiking voor het pastoraat. Uitgegeven door de Protestantse Kerk in 2010.
Download deze handreiking
De mantel der liefde
Quickscan naar huiselijk geweld in orthodox-protestantse gezinnen, 2012
Hier te downloaden
Ouderenmishandeling
Duidelijke en korte informatie vindt u hier
Kindermishandeling
Mishandelde kinderen aan het woord, Daniëlle Vogels. Quirijn, Esch, 2008. ISBN 9789080855595.
Een boek met verhalen van drie jongens en drie meisjes tussen 12 en 17 jaar die verschillende vormen van mishandeling meemaakten.
Familiaal geweld tegen kinderen. Theologisch-pastorale reflecties (2006). Artikel van Ruard Ganzevoort.
Hier te downloaden
Seksueel geweld
Wat wij kunnen doen. Praktische handreiking voor omstanders bij seksueel misbruik
Sarina Brons- van der Wekken.
Signalering, verschillende situaties, misbruik in kerkelijke context en op school, aangifte en hulpverleningsmogelijkheden.
Verwarrend, schadelijk en heilzaam; vergeving na seksueel misbruik. Alexander Veerman, 2017.
Je kunt dit artikel hier lezen
Seksueel geweld en geloof
Een aantal artikelen over seksueel geweld en geloof vindt u op www.vpsg.nl
En toen was er voor mij niemand meer.
Pastorale handreiking godsdienst en incest. Uitgegeven door de Protestantse Kerk in Nederland in 1999.
Hier te downloaden.
Ongehoord… ongezegd – mannen, seksueel misbruik en geloof. Ruard Ganzevoort.
Te downloaden van www.ruardganzevoort.nl
Ultieme breuken – ultieme bronnen. De fundamentele relaties tussen seksualiteit, trauma en religie.
R. Ruard Ganzevoort.
Te downloaden van www.ruardganzevoort.nl
Seksueel misbruik in pastorale of gezagsrelaties
Geschonden lichaam. Pastorale gids voor gemeenten die geconfronteerd worden met seksueel geweld.
R.Ruard Ganzevoort & Alexander L. Veerman. Zoetermeer: Boekencentrum 2000
Te downloaden van www.ruardganzevoort.nl
Ik sta erbuiten – maar ik sta wel te kijken. De relationele dynamiek in geloofsgemeenschappen na seksuele grensoverschrijding in een pastorale relatie vanuit het perspectief van primaire slachtoffers.
Christiane van den Berg-Seiffert, Boekencentrum, Zoetermeer 2015, ISBN 9023970373
Op de website van de PThU is het hele boek te downloaden, klik hier.
Meer literatuur, materiaal met informatie, werkvormen voor begeleiding, voor veilig jeugdwerk, diverse (meld)protocollen vindt u op www.veiligekerk.nl en www.smpr.nl
.