Pastoraat bij kerkverlating : een gesprek voeren

Er kunnen vele redenen zijn waarom iemand de kerk wil verlaten.
Soms is een ingrijpende gebeurtenis de (indirecte) aanleiding waardoor iemand een andere visie krijgt op wat diegene ooit normaal en goed vond.
Soms is het een gemis aan diepgang of echtheid, soms mist iemand ruimte om zichzelf te kunnen zijn in álle facetten van de persoonlijkheid.
De één verdwijnt om God te zoeken buiten de muren van de kerk, terwijl het de ander onwaarschijnlijk lijkt dat er überhaupt een God bestaat. Het kan zijn dat iemand de deur dichtknalt, het kan ook zijn dat iemand stilletjes door de achterdeur naar buiten glipt.
Wat de reden ook is en onder welke omstandigheden en met welke emoties iemand ook vertrekt, probeer iemands beleving volledig serieus te nemen, ook wanneer je deze niet begrijpt, niet terecht of overdreven vindt. Er zijn altijd redenen waarom deze persoon het zo beleeft.

Waarom de ene persoon met ‘verdriet om bepaalde kerkelijke ontwikkelingen’ in de kerk blijft, terwijl de ander de kerk verlaat, heeft meestal met meer factoren te maken dan enkel met ‘de ontwikkelingen’. Karakter, aanleg, behoeften, omstandigheden, er kan veel meespelen wat maakt dat iemand een bepaalde keuze maakt.
Iemand (stiekem) overgevoelig vinden of (stiekem) beschuldigen van gemakzucht helpt nooit. Bij de kerk blijven kan iemand veel kosten. Dat geldt echter ook voor bij de kerk weggaan. We hebben de neiging om van de weg die de ander kiest vooral op te merken wat deze weg die persoon lijkt op te leveren, terwijl degene die de weg begaat vooral voelt wat de weg kóst.

Beschuldigd

Veel kerkverlaters geven aan een diep gevoel van onrecht te hebben ervaren toen zij door kerkblijvers beschuldigd en veroordeeld werden op wat er in hun hart omgaat.

Een vrouw vertelde dat in haar exit-gesprek tegen haar gezegd werd dat zij zich liet leiden door de duivel. Huilend liet ze weten dat ze juist met haar hele hart God wilde dienen en dat God voor haar nou eenmaal groter was geworden dan de muren van de kerk.

Een man vertelde dat hem gezegd was dat hij de gemakkelijkste weg koos en dat hij niet zomaar (!) mocht opgeven. Hij moest maar veel bidden, vergeven en geduld hebben. Deze man had grote moeite met het feit dat in zijn kerk geen homo’s mochten trouwen en probeerde al jaren dit op allerlei manieren aan te kaarten, omdat hij geloofde dat dit niet Bijbels was. Hij voelde zich moegestreden, niet serieus genomen en intens teleurgesteld omdat de kerk – in zijn beleving – bleef volharden in haar dwaling. Hij ervoer een noodzaak om de kerk te verlaten en raakte daarbij dierbare vrienden en zelfs zijn baan kwijt. Hij voelde zich zwaar miskend in zijn pogingen de goede strijd te strijden en te kiezen voor wat júist is en niet voor wat het makkelijkst is.

Een lesbisch stel dat wilde trouwen en de kerk verliet omdat dit daar niet kon, kreeg te horen dat zij ‘alleen maar hun eigen zin wilden doen’ en God en Zijn heilige gemeente op de tweede plaats hadden gezet. Ze werden gewaarschuwd dat ze zich op een heilloze weg bevonden, terwijl ze de kerk verlieten omdat ze trouw wilden zijn aan wat zij oprecht geloofden dat de weg was die God met hen wilde gaan.

Het kan intens moeilijk zijn om redenen te horen die onrechtvaardig lijken of die indruisen tegen wat je zelf gelooft dat Bijbels en goed is. Toch is dit helaas wat nou eenmaal gebeurt wanneer verschillende mensen vanaf verschillende plekken naar hetzelfde kijken: zij zien en ervaren de dingen verschillend. Iemand die een weg kiest die jou niet de ‘juiste’ lijkt, doet dit niet omdat deze persoon zich niet meer interesseert voor wat ‘juist’ is, maar omdat hij/zij/x andere inzichten heeft over wat ‘juist’ is. Dat dit überhaupt mogelijk is, is al pijnlijk genoeg, ook zonder dat iemand ergens van beschuldigd wordt.

Bidden

Hardop bidden met (potentiële) kerkverlaters kan zeer gevoelig liggen. Er zijn hierbij twee punten die goed in de gaten moeten worden gehouden.

Om te beginnen is het goed je af te vragen of er een gezamenlijke wens is. Bidden voor iemands gebroken been is heel iets anders dan bidden omdat iemand een ‘foute keuze’ maakt. Bij een gebroken been wil degene met het gebroken been zeer waarschijnlijk zelf ook graag genezen en is er dus sprake van een gezamenlijke wens. Bij een ‘foute keuze’ zal het vrijwel nooit zo zijn dat degene die de keuze maakt dit zelf ook als ‘foute keuze’ ervaart. Wanneer je in zo’n geval hardop vraagt of God iemands ogen wil openen, zeg je als het ware indirect: was (of deed) je maar anders! Dat mag je uiteraard wel denken, maar dit hardop uitspreken kan worden ervaren als een belediging en als miskenning. Je kunt bijvoorbeeld wel bidden om wijsheid, kracht en troost. En dan niet alleen voor de kerkverlater, maar ook voor de kerkblijvers die verdriet hebben omdat iemand de kerk verlaat.

Bid echter alleen – en dit is het tweede aandachtspunt – wanneer de ander geen (tijdelijke) allergie heeft ontwikkeld voor alles wat met religie te maken heeft en ook alléén wanneer de ander nog in God gelooft of op het bestaan van God hoopt. Is dit namelijk niet het geval, dan kan zo’n gebed ervaren worden als het door de strot duwen van religie. Iemand sprak in dit geval van een ‘geestelijke verkrachting’, omdat hij het werkelijk zo destructief had ervaren.

Waak ervoor het gebed te gebruiken als pressiemiddel of als wapen. Bid alléén hardop wanneer de ander dit ook wil.

Waak sowieso voor ‘geestelijk of levensbeschouwelijk overrulen’, zeker wanneer iemand niet meer in God kan of wil geloven. Opmerkingen als: “Jij gelooft niet meer in God, maar God gelooft nog wel in jou” kunnen worden ervaren als respectloos en opdringerig.
Hoe moeilijk het ook is, probeer te voorkomen dat iemand ‘om de oren wordt geslagen’ met het geloof of met geloofsuitingen. Júist wanneer je haast letterlijk iemand de kerk in zou willen trekken uit grote zorg om diens ziel, júist dan zou je zo iemand de ruimte moeten geven om een ándere richting in te slaan. De mens die behoefte heeft aan meer (ziels-/zijns-/bestaans)ruimte zal zelden vrijwillig terugkeren naar een plek waar hij/zij/x geen vrijheid heeft ervaren.

Als hardop bidden niet helpend lijkt, wil dat natuurlijk niet zeggen dat er niet in stilte gebeden kan worden. Let go, let God.

Links naar  artikelen, werkmateriaal, websites

Adieu Kerk! Adieu God? Kerkverlaters en hun zoektocht naar God, Corstian van Westen, 2019, Great Life Publishing.

Onderzoeksverslag kerkverlating binnen de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt..

Materiaal voor jongeren, ouders, kringen en ambtsdragers (vanuit de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt) om te spreken over geloofsverlating.

Themanummer ‘Mij niet meer gezien. Kerkverlating in perspectief’ van Handelingen. Tijdschrift voor praktische theologie en religiewetenschap, 2020 | 3.

Jong, (goed)gelovig en kerk. De rol van het kerkelijk leven in de belevingswereld van jongeren. J. Slendebroek en H.Wijma

Dogmavrij.nl – website met persoonlijke verhalen en informatie die betrekking heeft op het loslaten van een religie die vanuit de jeugd werd aangeleerd.