Premium

Bouwstenen kringviering: Ontregelen

Bij Deuteronomium 26:5-11 en Marcus 2:23 – 3:6

De sabbat is er voor de mens, en niet de mens voor de sabbat (Marcus 2:27).

Thema: De sabbat is er voor de mens
Beoogd gebruik: kringviering of huiskamerviering
Beoogde datum: 03-06-2018

Zie ook

Bij deze viering worden de Dienstboeken van de Protestantse Kerk in Nederland gebruikt: Dienstboek I en Dienstboek II.

Uitgangspunten bij het thema

Elke vorm van samenleven heeft regels nodig, juist om wat goed en kwetsbaar is te beschermen. Maar elke politicus, rechter of opvoeder weet dat een strikt ‘regels zijn regels’ niet hanteerbaar is. En voor je het weet gaan zulke regels een eigen leven leiden en draait het alleen nog om die regels zelf. ‘Leefregels die bedoeld waren als goede begrenzing van een kostbare ruimte, kunnen zomaar worden tot het traliewerk van een kooi, waardoor de ruimte geen plek van vrijheid meer is, maar een gevangenis’ (P. van Veldhuizen). Misschien is er in de viering ruimte om voorbeelden uit het eigen leven en samenleven met elkaar te delen.

Vandaag gaat het over de sabbat als ‘heilige ontregeling’ van ons leven. Een geschenk van God – om het leven als geschenk van God te kunnen vieren. In de ‘tien woorden’ volgens Deuteronomium 5 wordt het sabbatsgebod in verband gebracht met de bevrijding van het volk uit slavernij (anders dan in Exodus 20, waar het sabbatsgebod in het teken staat van de zevende dag van de schepping). Het thema ‘vrijheid’ in relatie tot de sabbat komt in deze viering terug. Het is de link tussen de Evangelielezing en de lezing uit Deuteronomium. Geef jezelf, elkaar en alles wat leeft de ruimte om de vrijheid die God je geeft te vieren. Die vrijheid moet beschermd worden en daar zijn regels voor nodig. Maar let op, zegt Jezus, ‘de sabbat is er voor de mens, en niet de mens voor de sabbat’.

Deuteronomium 26 is de afsluiting van een lange lijst regels en voorschriften voor het leven in het nieuwe land. Het is een geloofsbelijdenis die nog eens kort samenvat waar het in al die regels uiteindelijk om gaat. Net als bij het sabbatsgebod wordt herhaald hoe God het volk heeft bevrijd uit slavernij en heeft geleid naar de overvloed van melk en honing. Om dat te symboliseren, moet de eerste opbrengst van het land aan God worden opgedragen. Daarna mag er gefeest worden. Bedenk dat het leven op aarde een geschenk van God is. Dan ontstaat er ruimte om met elkaar het goede leven te vieren.

In de liederen en gebeden komen noties terug als vrijheid, ruimte maken, het leven vieren als geschenk en delen in Gods overvloed.

Opmerkingen bij de bijbellezingen

Tussen Pasen en Pinksteren is gelezen uit het Johannesevangelie. Vandaag worden de lezingen uit Marcus weer opgepakt (Marcus 2:23 – 3,6). We gaan terug naar het begin van het Evangelie, waar we lezen over de eerste aanvaringen van Jezus met de schriftgeleerden en de Farizeeën. In het fragment van vandaag overtreden Jezus en zijn leerlingen het sabbatsgebod. De leerlingen plukken aren (2:23-28) en Jezus geneest een man met een verschrompelde hand (3:1-6). Gaat het hier om uitzonderingen op de regel? Nood breekt wet? Of wordt hier de vraag op scherp gezet waar de sabbat eigenlijk om bedoeld is en wat het volgen van Jezus, ‘de Heer van de sabbat’, betekent?

Deuteronomium 26:5-11 is een bekende tekst die een plaats heeft gekregen in de liturgie van het Pesachfeest, bij de sedermaaltijd (‘Mijn vader was een zwervende Arameeër…’). In de voorafgaande hoofdstukken in Deuteronomium is een groot aantal wetten en regels uitgewerkt. Dit afsluitende gedeelte is een belijdenis, waarmee in herinnering wordt geroepen dat het nieuwe land van melk en honing een gave is van God die het volk heeft bevrijdt. Er valt pas iets te vieren als we beseffen dat de overvloed die de aarde voortbrengt een geschenk van God is en iedereen (ook de vreemdeling) daarin kan delen.

Liedsuggesties

Openingsliederen

Psalm 65:1 en 6
NLB 216

Kyrie- en glorialiederen

NLB 367d, 303, 304

Liederen bij de bijbellezing(en) en na de overdenking

NLB 310 of 311, 827, 839, 876, 880, 981

Liederen rond de inzameling en de gebeden

NLB 365

Slotliederen

NLB 422, 425, 978

Suggesties voor liturgische teksten

Kyrie en gloria:

Dienstboek 1 p.779-780, no. 43 en 44
Naar Iona Abbey Worship Book, p.74:
We vieren uw belofte van overvloed en vrede
in een wereld waar honger en oorlog heerst.

We horen de belofte van vrijheid
in een wereld vol onderdrukking en terreur.

We spreken over geloof en hoop
te midden van twijfel en wanhoop.

We beleven vreugde en verbondenheid
te midden van angst en verraad.

We vieren de belofte van liefde en leven
in een wereld van haat en dood.

We vieren we de belofte van de levende Christus,
van redding en vernieuwing,
te midden van zonde en verval.

Samen bidden we: [gezongen kyrie]

Gebed voorafgaand aan het bijbel lezen

Dienstboek 1, p.407: ‘Gij, die geen vreemde voor mensen wilt blijven…’

Dankgebed

Gedeelte uit het tafelgebed in Dienstboek 1, p.263, n.20 (‘God van Abraham, Izaak en Jacob …. gerechtigheid, vrijheid en vrede’)

Gebed om vrijheid: ‘Maak ons vrij als vogels, God’ (DB1, p.828, n.154)

Zegenwens

‘Dat je de weg mag gaan die je goed doet’ (NLB p.1335)
NLB 430 (gezongen of gelezen)

De tien woorden

In de Evangelielezing gaat het over het sabbatsgebod. Ergens in de dienst kunnen de ‘tien woorden’ een plek krijgen, gelezen (Deuteronomium 5, of in een bewerking: DB1, pp.837-846) of gezongen (NLB 310 of 311).

Suggesties voor overige teksten en beelden

In de uitgewerkte overdenking bij deze zondag wordt verwezen naar de bekende uitspraak van bisschop Muskens uit 1996 dat een arme als hij honger heeft een brood mag stelen (vanaf minuut 13 in het filmpje te zien).
De Hongaarse theatergroep Attraction maakte een verbeelding van het Exodusverhaal dat wordt aangehaald in de lezing uit Deuteronomium. Het is oorspronkelijk gemaakt voor het Pesachfeest (de lezing uit Deuteronomium wordt op dat feest ook gelezen).
Meer achtergronden bij de sabbat.
P. van Veldhuizen in De Eerste Dag over vrijheid en regels: Leefregels die bedoeld waren als goede begrenzing van een kostbare ruimte, kunnen zomaar worden tot het traliewerk van een kooi, waardoor de ruimte geen plek van vrijheid meer is, maar een gevangenis.

Ideeën voor een moment met kinderen

Kindermoment ‘Jij moet niks’ over ‘moeten en mogen’. Waar gaat het op de rustdag echt om?
Een andere mogelijkheid is het kindermoment ‘Omdat het zo hoort’, met een gedicht en vragen over regels en rituelen thuis. Mag daar wel eens van afgeweken worden?
Voor wat oudere kinderen staat er in Zorg dat het je goed gaat van Karel Eykman en Margreet de Heer een verhaal over een brugklasser die in de stress schiet omdat ze voor haar moeder een boodschap moet doen, terwijl ze nog zoveel te doen heeft voor Frans en Engels en aardrijkskunde en ook nog naar haar vriendin moet om afspraken te maken over het buurtonderzoek dat ze samen moeten doen (p. 36: ‘Niksen is nuttig’). Uiteindelijk laat ze de boel de boel en loopt ze zonder doel de deur uit, de straat op, het park in, waar ze van alles ziet dat haar anders ontgaat (‘Je maakt nog eens wat leuks mee als je niet aan het stressen bent’). Het levert onverwacht veel op voor haar buurtonderzoekswerkstuk. Een verhaal als dit kan aanhaken bij eigen ervaringen van tieners en een gesprek over ‘keuzestress’ in hun leven en over de vraag wat ‘moet’, waar het om gaat in je leven.
Als kinderlied kan NLB 988 gezongen worden (een canon).

Creatieve werkvormen/rituelen

Vincent van Gogh maakte verschillende schilderijen van korenvelden, vaak met veel licht, warmte en kleur. Je zou één van deze schilderijen kunnen projecteren en er een korte beeldmeditatie bij houden. Bijvoorbeeld bij ‘Korenveld bij zonsondergang’ dat hij in 1888 schilderde in Arles. Kijk naar de kleuren die Van Gogh gebruikt, naar de zon (vaak symbool voor het goddelijke), naar het contrast tussen het graanveld en de stad met de fabrieken erachter, naar de twee figuren aan de rand van het veld. Welke sfeer of welk gevoel roept het schilderij bij je op?