De slavernij en koloniale geschiedenis zit in ons

‘We moeten de stenen uit dit verleden gaan oprapen, anders blijven we er over struikelen’, zegt Mercedes Zandwijken over de noodzaak van het herdenken van het slavernij- en koloniale verleden.

Samen met haar man Machiel Keestra en zoon Elias Simonse organiseert Mercedes sinds ruim tien jaar Keti Koti-tafels waarbij vijftig witte en vijftig zwarte mensen in koppels met elkaar in gesprek gaan over de erfenis van deze geschiedenis.

Voorafgaand aan de gesprekken vinden er verschillende rituelen plaats waarmee het slavernijverleden wordt herdacht. Een koor zingt treurliederen die op de plantages werden gezongen en er wordt een gereconstrueerde slavenmaaltijd genuttigd. Ook vindt er een zogeheten vooroudergebed plaats. ‘Hiermee krijgen diegenen die ooit stemloos waren een stem. Dit doet veel met de aanwezigen, want het gaat meestal letterlijk over voorouders van sommige deelnemers. Terwijl sommige witte deelnemers familie hebben die hier wezenlijk van geprofiteerd heeft.’

Een belangrijk ritueel is het insmeren van elkaars polsen met kokosolie om zo de nog voelbare pijn van de slavernij bij elkaar weg te wrijven. ‘De fysieke aanraking zorgt voor een krachtige intimiteit met een dan nog onbekend persoon. De deelnemers zijn vaak ontroerd door dit ritueel omdat hier op symbolische wijze de pijn erkend wordt die is geleden en die velen nog steeds voelen. Vaak is iedereen daarna meer bereid om met een open houding het gesprek hierover aan te gaan en het verhaal van de ander te ontvangen.’

We hebben het er nooit goed over gehad

Het is belangrijk om nadrukkelijk de verbinding te maken tussen het heden en dit verleden, legt Mercedes uit. ‘De slavernij en koloniale geschiedenis zit in ons. Gloria Wekker legt  in haar boek De Witte Onschuld uit dat je vierhonderd jaar kolonialisme en slavernij niet zo maar kunt uitwissen, omdat deze geschiedenis nog steeds van invloed is op wat we mooi vinden, hoe we met besluitvorming omgaan en wie we daar wel en niet bij betrekken. Het beïnvloedt ook de wijze waarop de witte en zwarte bevolking naar elkaar kijkt. En over dit alles hebben we het nog nooit goed met elkaar gehad. Daardoor zijn we ons er onvoldoende van bewust welke effecten dit heeft op de samenleving en in het bijzonder op het welzijn van de zwarte gemeenschap.’

Wit in de war

Hierover praten is vooral voor witte Nederlanders een ‘onontgonnen terrein’, zegt Mercedes. ‘Racisme is veel in het nieuws, de Zwarte Piet-discussie is voor iedereen aanwezig en de Keti Koti-herdenking krijgt tegenwoordig meer aandacht. Wij zien dat steeds meer witte mensen naar onze bijeenkomsten komen die willen uitzoeken hoe hiermee om te gaan. Maar ze zijn vaak zichtbaar in de war, lopen vast in hun eigen verhaal en weten niet wat hun verantwoordelijkheid in het geheel is. Want ze hebben het nooit over hun eigen huidskleur hoeven hebben, omdat die tot voor kort de norm was en geen problemen opleverde.’

Nederlanders met een donkere huidskleur zijn volgens Mercedes daarentegen ‘getraind’ om hierover na te denken. ‘We vragen regelmatig naar de eerste keer dat iemand stilstond bij zijn of haar achtergrond of huidskleur. Zwart antwoordt vaak dat dit vanaf vier- of vijfjarige leeftijd het geval is. Dan werden ze bijvoorbeeld uitgescholden of kregen de vraag of hun handpalmen ook zwart zijn. Vanaf dat moment leren ze omgaan met het feit dat ze door hun huidskleur een bepaalde positie hebben in de samenleving, en moeilijkheden tegenkomen. Zij voelen en beseffen hoe het slavernij- en koloniale verleden invloed heeft op hoe wit naar zwart kijkt.’

Dichter bij elkaar

Tijdens de Keti Koti-tafel gaan aanwezigen in koppels van zwarte en witte personen met elkaar in gesprek over deze verschillen, met het idee dat ze dichter bij elkaar komen. ‘Door persoonlijke ervaringen, herinneringen en gevoelens in relatie tot een specifiek thema uit te wisselen ontstaat verbinding, compassie en empathie voor het verhaal van de ander. Aan het eind van de bijeenkomst komen er zelfs regelmatig deelnemers op ons af die aangeven iets gedeeld te hebben met hun gesprekspartner dat ze nog nooit eerder met iemand hebben gedeeld.’

Voor meer informatie: www.ketikotitafel.nl.