Menu

Premium

Preekschets Johannes 19:42 – stille zaterdag of Paasnacht

Stille Zaterdag

‘Omdat het voor de Joden voorbereidingsdag was en dat graf dichtbij was, legden ze Jezus daarin.’ Johannes 19: 42

Schriftlezing: Johannes 19: 38-42
Thema: Jezus rust op de zevende dag.

Het eigene van de dag

De viering van de Stille of Goede Week heeft zich sterk ontwikkeld. Ooit was er slechts de Goede Vrijdag, en zelfs die werd vrij laat en her en der met moeite doorgevoerd. Vanaf de jaren ’60 komt er echter steeds meer nadruk op deze week. De viering van de Witte Donderdag en de Paasnacht kregen hun plek. Met alle rituelen van dien, vooral in de Paaswake. Maar wat te doen met Stille Zaterdag? Die dag ligt tussen kruis en open graf in. Daarmee lijkt hij een wat onbestemd karakter te hebben. Moet je nog treuren bij het graf of al toeleven naar de opstanding? Maar de Stille Zaterdag heeft zijn eigen waarde: de rust van Christus weerspiegelt de rust van God na de schepping. Zo kan Christus rusten na het werk van de herschepping. Die breekt op de eerste dag door in de opstanding. Het heeft zin daarbij stil te staan in bijvoorbeeld een vesperdienst. Deze preekschets is ook geschikt voor Goede Vrijdag.

Uitleg

Johannes opent zijn evangelie met de welbekende proloog. Daarin wordt de schepping opnieuw verhaald. Maar nu vanuit de betrokkenheid van God de Zoon bij dat gebeuren. Wat er is, is er door Hem. Zoals het licht basisvoorwaarde was voor de schepping, zo is Jezus het waarachtige licht. De mensen en de schepping bestaan slechts door Hem. De thematiek van de schepping komt terug aan het einde van Johannes. Ze doortrekt heel het lijdens- en paasevangelie. Denk aan Jezus die terechtstaat voor Pilatus. Pilatus roept uit: ‘Zie de Mens!’ (19: 5, HSV) Dat gebeurt op vrijdag, de zesde dag van de week. Op die ‘eerste’ zesde dag werd de mens geschapen. Voor Pilatus staat de nieuwe, de ware Mens. Op die zesde dag roept Jezus uit: ‘Het is volbracht!’ (19: 30). Zo voltooide God ooit op de zesde dag zijn scheppingswerk. Op de zevende dag rustte God van al zijn werken. Op de zevende dag wordt de Zoon van God begraven. Hij rust van al zijn volbrachte werk. Daarmee werd de herschepping van alle dingen in beginsel werkelijkheid. Een werkelijkheid die op de eerste dag van de week aan het licht treedt. Eerst is er het donker. (20: 1) Denk aan het donker van voor de eerste scheppingsdag. Maar Maria van Magdala komt in het volle licht van de nieuwe schepping te staan. Een exegeet als N.T. Wright onthult zo het algemene kader van Jezus’ grafrust (zie Wright 2003, 440).

Zo krijgt de grafrust op de Stille Zaterdag een hoopvol karakter. Het is volbracht! Een wereld getekend door zonde en dood, is vanaf nu definitief bezig te verdwijnen. De herschapen werkelijkheid breekt door en zal eenmaal ten volle doorbreken!

Wellicht roept deze uitleg van de grafrust enige verbazing op. Dat de grafrust van Jezus zijn volbrachte werk bezegelt, is duidelijk. Maar moeten we dan niet vooral denken aan het volbrachte werk van de verzoening vanwege onze zonden? Staat de uitleg van Wright niet haaks op deze traditionele uitleg? Niet per se. De noodzaak van de herschepping ligt in het bederf van de oude schepping. De aanwezigheid van het duister als voor de schepping, wordt veroorzaakt door de menselijke afwijzing van God, zijn Zoon en zijn licht. Dan komen we te spreken over de zonde. Om een uitweg uit die problematiek te bieden, komt Jezus en wordt aan het kruis verheven (3: 14-16). Zo wordt de zondaar vergeven en de herschepping werkelijkheid. Conclusie: de exegese van Wright biedt een aanvulling op, maar niet een vervanging van de traditionele exegese.

Kort nog enige punten uit de tekst zelf. We ontmoeten twee ‘geheime discipelen’ van Jezus. Jozef als bemiddeld lid van de Hoge Raad durft Jezus niet openlijk te belijden. Uit vrees voor zijn positie? Nicodemus kwam Jezus in de nacht bezoeken. Mogelijk geldt voor hem hetzelfde. Maar beiden treden nu als volgelingen van Jezus aan het licht. Door Jezus’ lichaam op te vragen en te begraven wordt hun band met Hem immers duidelijk. Met een overvloed aan specerijen wordt Jezus’ lichaam verzorgd. Hij Die tot Koning der Joden werd uitgeroepen tijdens proces en kruisiging, krijgt een koninklijke begrafenis. Koning Jezus krijgt erkenning, maar is het te laat?

De eerste aanwijzing voor een hoopvolle afloop ontvangen we in vers 41. Jezus wordt begraven in een nieuw graf in een hof. Jezus, die al is uitgeroepen tot ‘de Mens’, de ware Adam, krijgt plaats in een hof. Net als de eerste Adam plaats kreeg in een hof. Teken dat het nieuwe begin aanstaande is…

Aanwijzing voor de prediking

  • De vorm van de prediking is erg afhankelijk van het soort dienst waarvoor men kiest. Zo men al kerk houdt op Stille Zaterdag, zonder Paaswake, zal het een korte dienst betreffen. Te denken valt aan een avondgebed. Dan past slechts een korte overdenking. Dan lijkt focus op alleen de thematiek van de herschepping geboden.

  • Kiest men ervoor deze tekst te behandelen op Goede Vrijdag, dan is er mogelijk meer ruimte voor een uitgewerkte preek. Dan kan men kiezen voor het thema ‘Jezus rust op de zevende dag’. Als onderverdeling kan gekozen worden voor: (1) Jezus’ verzoenende werk, (2) Jezus’ herscheppende werk, (3) Jezus’ leerlingen.

  • Onder het eerste aandachtspunt: Jezus is herscheppend bezig, maar moet eerst de rommel van de oude schepping opruimen. Daartoe komt Hij als het Lam van God, dat wegneemt de zonde van de wereld. Daartoe komt Hij lijden en sterven. Die taak, dat werk, komt Hij volbrengen aan het kruis. Dat werk is voltooid als Jezus uitroept ‘Het is volbracht!’, sterft en wordt begraven.

  • Maar met het volbrengen van dat werk is ook het werk van de herschepping volbracht. De nieuwe schepping kan zich baan breken! Dit tweede punt zal uitleg behoeven voor de hoorder. Het zal hun veelal onbekend zijn. Verwerk in alle eenvoud de lijn bij Johannes zoals genoemd bij de Uitleg. Maar sla dit punt niet over. Kruis en graf raken niet alleen mijn persoonlijke verhouding met God, maar hebben ook een wereldwijde impact. De wereld blijft niet zoals die is. Al zien we de nieuwe schepping nu nog slechts bij vlagen.

  • Twee leerlingen van Jezus kiezen ervoor als zodanig voor de dag te komen. Juist op het moeilijkste moment: met de Meester dreigt heel de beweging rondom Hem verpletterd te worden. Om Jezus te begraven is moed nodig. Hebben hedendaagse leerlingen van Christus de moed om bij Hem te horen? Ook nu de groep volgelingen in de knijptang zit van een seculiere samenleving? De vraag is of christenen het aandurven om boden en tekenen van de nieuwe schepping te zijn. Uit genade, dat wel.

Ideeën voor kinderen en tieners

In een eenvoudige vesper op Stille Zaterdag zal weinig ruimte zijn voor een kindermoment. Eventueel kan de voorganger alle zeven scheppingsdagen met de kinderen doornemen. Wat schiep God op elke dag? Wat deed God op de zevende dag? Rusten van al zijn werk. Wat doet Jezus na zijn kruisdood? Rusten van zijn werk. Hij doet alles om de wereld heel te maken die wij kapot hebben gemaakt. En wel door de zonde. Om die zonde lijdt en sterft Hij. Met dat werk is Hij klaar, als Hij uitrust in het graf. Nu mogen we weten: mijn zonden zijn vergeven als ik geloof in Hem. En: alles zal heel mooi worden!

Liturgische aanwijzingen

In een avondgebed op Stille Zaterdag kan gekozen worden voor het lezen, bidden en zingen van Psalm 16. Deze psalm van de hoop wordt traditioneel verbonden met de grafrust van Jezus op Stille Zaterdag. Gz 195 (Nu valt de nacht) lijkt wel speciaal voor de Stille Zaterdag geschreven te zijn.

Geraadpleegd

  • N.T. Wright, The Resurrection of the Son of God, in: Christian Origins and The People of God Series, London 2003

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken