In de afgelopen honderd jaar lijken oude tegenstellingen in evangelische en oecumenische zending dankbaar overbrugd te zijn. Maar keren oude discussies over de betekenis van het heil niet in een nieuw gewaad terug?

Ik kom uit een familie van predikers en zendelingen. Het intrigeert me wat hen drijft, en ook hoeveel er in die posities van je gevraagd wordt. In de film First Reformed vertelt regisseur Paul Schrader, vooral bekend als schrijver van Taxi Driver (1976), het verhaal van de New Yorkse dominee Ernst Toller, die ernstig ziek is. Het verlies van zijn in Irak gesneuvelde zoon is hij niet te boven gekomen. Hij heeft moeite met bidden en besluit bij wijze van experiment om alles dagelijks van zich af te schrijven in een dagboek.

Het eerste nummer van De Heerbaan kwam uit in 1948, het jaar waarin te Amsterdam de Wereldraad van Kerken werd opgericht. Nederlandse zendingsleiders onderstreepten in die tijd met verve de vanzelfsprekende – maar bij tijden ook geproblematiseerde – samenhang van zending en oecumene, zeker in de jaren voorafgaand aan de integratie van de Internationale Zendingsraad in de Wereldraad (1961). Nadien zou in de jaargangen van De Heerbaan, Wereld en Zending en TussenRuimte het missionaire werk in een grote oecumenische breedte voorbijkomen.

Opvallend in de jaren tachtig is dat de verbinding van kerk en zending met politiek engagement vanzelfsprekend lijkt voor de auteurs van Wereld en Zending. Het is er een decennium lang van doordrenkt. Hoe was dat echter in de jaren daarvoor en wat gebeurt er daarna?

Tussen 1948 en 2018 kwamen in de achtereenvolgende missiologische periodieken De Heerbaan, Wereld en Zending en TussenRuimte talloze thema’s aan de orde.1 Drie opmerkelijke zaken licht dit artikel daar uit: de waarschuwing van zendingsvoorman J.C. (Hans) Hoekendijk dat zending niet mag opgaan in oecumene, de steeds bredere scopus van zending en de herontdekking van de missionaire identiteit van de lokale kerk.

In voorbije tijden kwam de term ‘zendingsrecht’ regelmatig aan de orde in gesprekken over de missionaire roeping van de kerk. Daarmee duidden theologen aan dat de kerk van Godswege recht had om te getuigen van Christus in een te kerstenen wereld. Die notie van goddelijk recht horen we tegenwoordig nauwelijks meer in missionaire kring. Over een ander recht, namelijk het recht dat mensen hebben om het evangelie te horen, vernemen we des te meer.

Protestantse zendelingen noemden hun katholieke collega’s aan het begin van de vorige eeuw ‘vijandige broeders’. Het waren weliswaar broeders, maar ze leefden in grote onmin. Omgekeerd vielen ook harde woorden. Protestanten kregen het verwijt schismatiek en afgedwaald te zijn. Het recht om zending te bedrijven hadden ze daarmee ten enenmale verspeeld.

Missionair werkers spreken graag over de transformerende kracht van het evangelie in de samenleving. Het omgekeerde is natuurlijk eveneens waar. De maatschappij verandert ons, wat we als goed nieuws ervaren en hoe we daarover spreken. Die wisselwerking van evangelie en cultuur – meestal aangeduid als contextualisatie – leidt in zendingskringen van oudsher tot veel debat.*

Nog maar enkele decennia geleden leidde het begrip ‘contextualisatie’ tot discussie in zendingskringen. Hoe waarderen kerk en zending lokale cultuur, zonder het evangelie ontrouw te worden? De scherpte van die debatten lijken we te zijn vergeten en de aandacht is verschoven naar andere thema’s.