Het kan verkeren
Nog maar enkele decennia geleden leidde het begrip ‘contextualisatie’ tot discussie in zendingskringen. Hoe waarderen kerk en zending lokale cultuur, zonder het evangelie ontrouw te worden? De scherpte van die debatten lijken we te zijn vergeten en de aandacht is verschoven naar andere thema’s. Klaarblijkelijk vinden we het vanzelfsprekend dat missionair werkers oog hebben voor de culturele context. Gelukkig maar. Het is in ieder geval winst als we beseffen dat geen enkele cultuur de maat aller dingen is.
Toch beschouw ik mijn eigen cultuur bij tijden wel degelijk als maatgevend. Zo luister ik met enige scepsis naar verhalen van Indonesische vrienden over de tastbare macht van hun voorouders. Over hun rampzalige toorn als nakomelingen de oude gebruiken niet respecteren. Eerlijk is eerlijk, ik geniet van hun exotische verhalen die voor het missiologisch onderwijs mooie gevalstudies opleveren, maar als Nederlander weet ik me niet zo goed raad met dat geloof in de ‘krachten en machten’ die zich tussen hemel en aarde bewegen. Dan schrijft mijn cultuur kennelijk toch voor wat de aanvaardbare en geloofwaardige maat is.
Wat de missionair aanvaardbare maat is in de verhouding van evangelie en cultuur, was nooit vanzelfsprekend of in beton gegoten. Gregorius de Grote meende dat voorchristelijke tempels, na reiniging met wijwater, als kerk konden worden gebruikt. Anderen wezen dat scherp af. Die heidense tempels moesten vernietigd worden.
Die missionaire uitersten zijn altijd gebleven: van besliste afwijzing tot verbindende aansluiting. De zendingspraktijk leidde geregeld tot missionaire koerswijziging. Wanneer ‘zuiverheid van geloof ’ onhaalbaar bleek dan verschoof het accent niet zelden naar ‘gekerstend heidendom’.
Dat gebeurde niet alleen in het verleden. Zo waren evangelicals in de jaren tachtig nog uiterst argwanend over de hernieuwde aandacht voor de culturele en religieuze context. Contextualisatie kon immers leiden tot syncretisme. ‘Gij geheel anders’, was het devies. Het nieuwe was gekomen, en het oude moest dus radicaal voorbij zijn.
Hoe anders is dat nu. In evangelische zendingskringen horen we een pleidooi voor missionaire versterking van insider movements, kringen van moslims en hindoes die Jezus aanbidden maar deel blijven van hun eigen religieuze gemeenschap. De religie wordt in deze evangelisch-missionaire benadering in hoge mate sociologisch geduid, als neutrale cultuur. Het kan verkeren.
— Gerrit Noort is directeur van de Nederlandse Zendingsraad.
