Gesprek tussen Ds. Pieter L. de Jong en Arjan Boersma
Het symposium Cornelis Graafland is gehouden op vrijdag 28 mei 2021 in het kerkgebouw van de Hervormde Gemeente Ameide-Tienhoven. Hierbij waren verschillende sprekers aanwezig. Wij delen hier graag met jou de mooiste toespraken en interviews van deze dag.
Geachte heer Boersma, beste Arjan,
Respect voor het boek dat je hebt geschreven, en vooral veel respect omdat je van huis uit geen theoloog bent, maar kennelijk dermate geprikkeld dat je het hebt gewaagd om een biografie over prof. dr. C. Graafland te schrijven.
Ik herinner me dat je 3 of 4 jaar geleden bij mij langs kwam en je plan uitlegde. En dat ik dacht: “nou, jij durft wel”. Kennelijk heeft geen van Graaflands leerlingen het plan gehad. Ik denk aan zijn promovendi, of één van de velen die bij hem afstudeerden. Maar jij begon er aan. En overigens is het vaker gebeurd dat een niet-theoloog zo’n boek over een theoloog schreef. Vandaag ligt er een prachtig boek.
Graag iets over jezelf. Wat ben jij van beroep, en waar ligt de link met professor Graafland?
Ik ben inderdaad geen theoloog, misschien is dat wel de reden dat ik het aandurfde om een biografie over Graafland te schrijven. Ik was wat minder ‘gehinderd’ door wetenschappelijke theologische kennis, dus wat me te wachten stond had ik nog niet helemaal door. Ik ben er achter gekomen dat theologie echt een ‘vak’ is. Zonder uw hulp en de hulp van dr. Verboom was het schrijven van deze biografie me niet gelukt. Zelf ben ik socioloog van huis uit, en tijdens mijn studie ben ik door de publicaties van Graafland geïnspireerd geraakt. Zoals zoveel studenten was ik op zoek naar wat er op zingevingsgebied te bieden was, en vooral het boek Bijbels en daarom gereformeerd (2001) heeft me geholpen om het christelijk geloof te omarmen. Met name de dynamiek waarmee het boekje is geschreven en Graaflands verhouding tot de gereformeerde traditie, raakten me diep. Hij was oprecht gereformeerd, maar durfde zich kritisch uit te laten over aspecten van de gereformeerde theologie. Ik ben ervan overtuigd dat die kwetsbaarheid en authenticiteit jonge mensen aanspreekt. Zelf had ik dat nodig.
Wat was voor je het moment, de prikkel, de uitdaging om aan dit project te beginnen? Was dat een bepaalde publicatie van hem, waren dat preken van hem, de viva vox, was dat zijn persoonlijkheid?
Het lezen van Bijbels en daarom gereformeerd (2001) was voor mij een bevrijdende ervaring. Sindsdien heb ik altijd gedacht “Daar moet ik wat mee doen”. Mijn vrouw, Corieke, raadde me aan een biografie te schijven. En dat was wat mij betreft een verstandig advies. Niet alleen zijn loopbaan en zijn karakter lenen zich voor een biografie, maar ook zijn manier van theologiseren. Hij was contextgericht, gericht op de actualiteit. Daardoor moet een biografie automatisch de theologische ontwikkelingen van de tweede helft van de 20e eeuw volgen. En dat geeft een biografie een extra dimensie.
Voor wie schreef je dit boek?
Het klinkt misschien egoïstisch, maar ik heb het boek in eerste instantie voor mezelf geschreven. Ik wilde de theologie en de (theologische) drijfveren van Graafland beter begrijpen. Maar indirect heb ik daarmee de doelgroep voor deze biografie aangegeven. Wat mij betreft is dat de ‘gewone’ kerkganger die wat meer dan gemiddeld geïnteresseerd is in theologie en meer wil weten over (de theologie van) Graafland. En voor mensen die hem hebben gekend en een en ander nog eens willen lezen en opnieuw geïnspireerd willen raken. Voor een breed publiek dus.
Je geeft een behoorlijk compleet beeld. Zijn er voor jou onderweg verrassingen geweest? Momenten dat je dacht: hoe kom je hier nu bij?
Ik ben geen theoloog, dus ik moet oppassen om daar uitspraken over te doen. Wat mij als socioloog heel sterk interesseert, is Graaflands omgang met de traditie. Bijvoorbeeld zijn adagium: ‘door de belijdenis heen naar de Schrift’. Ik had dat graag verder uitgewerkt willen zien. Kan je de Schrift lezen zonder al te veel culturele bagage? Hoe werkt dat? Verder viel me op hoe graag hij het predicaat ‘gereformeerd’ wilde houden. Ik bedoel dan niet de theologie, maar het ‘stempel’ gereformeerd.
Bijvoorbeeld in Gereformeerden op zoek naar God (1990). Hij pleit daarin voor de gaven van de Geest en probeert de gereformeerdheid daarvan te bewijzen door te wijzen op een ‘gelukkige inconsequentie van Calvijn’: namelijk dat Calvijn aangeeft dat in bijzonder tijden de gaven van de Geest kunnen terugkeren. Theologisch durf ik daar geen uitspraken over te doen. Maar als leek heb ik dat altijd krampachtig gevonden. Waarom is het nodig je gereformeerdheid te bewijzen als je vindt dat je de Schrift aan je kant hebt? Hij wilde toch door de belijdenis heen naar de Schrift? Ik heb daar in de biografie niet zoveel over geschreven, maar het intrigeert me nog altijd. Afijn, als ik hem een vraag had mogen stellen, had ik die vraag gesteld.
Wat vind jij zijn de sterke kanten van Graaflands theologie en invloed in de Geref Gezindte?
Met name zijn gerichtheid op de actualiteit en zijn signaalfunctie daarin spreekt me aan. Hij legde vaak de vinger op de zere plek en werd daarom soms getypeerd als ‘dwarsligger’. In het naschrift van mijn biografie heb ik proberen te duiden dat deze signaalfunctie van belang is. Voor alle organisaties, maar zeker ook voor de kerk. Het is als de kanarie in de mijn. Zijn we nog op de goede weg? Ik wens de kerk veel dwarsliggers toe. Pas heb ik overigens Gereformeerden op zoek naar God (1990) nog eens gelezen. Het viel me op hoe actueel dit boek nog is. En ook in dit boek had hij een signaalfunctie, namelijk als hij wijst naar de gaven van de Geest. Ik vind het mooi dat dit nu in de kerk meer aandacht krijgt.
Graafland had wortels onder andere in de afscheiding. Hij werd predikant in Ameide, Hervormd, en bleef dat. Hij maakte de hele Samen op weg beweging mee. Heb jij nu begrepen waarom hij aan het eind zo negatief, zo kritisch of zo bezorgd was over het ontstaan van de PKN? Wat bewoog hem daarin?
Graafland was hierin heel fel, soms te fel. Dat geeft aan dat hij existentieel betrokken was bij het samen op weg proces. Zelf denk ik dat hij bang was dat met het samengaan van de Gereformeerde kerken met de hervormde kerk er een versnelling zou ontstaan in het verdwijnen van de richting die het authentieke, bevindelijke leven met een persoonlijke God voorstond. Net als in zijn ogen binnen de Gereformeerde kerken was gebeurd. U noemt terecht zijn afgescheiden wortels. Ten diepste vond hij de kerk ondergeschikt aan het bevindelijke, gereformeerde leven. Hoewel de kerk hem dierbaar was.
Met welk woord, eventueel twee woorden, zou jij hem vanavond typeren?
Graafland is tijdens zijn leven vaak met één of twee woorden getypeerd. Bijvoorbeeld met ‘dwarsligger’ of met ‘uitdagend gereformeerd’. En mijn biografie heeft de titel: Tegendraads gereformeerd. Zelf wil ik hem vanavond typeren als een authentiek, bevindelijk-gelovig mens. Dit is mijns inziens de erfenis van zijn moeder. Maar het gaat dieper. Wat mij tijdens het schrijven van de biografie trof, is zijn dagelijkse, vertrouwelijke omgang met God.
Ik kan het niet bewijzen, maar wellicht is dit wat mensen intuïtief aanvoelen bij Graafland: wat mensen raakt en inspireert. Bij mij is dit zeker het geval.
