Jurg – Onder dezelfde sterren

De laatste heidense senator en zijn christelijke vrienden

Wim Jurg heeft in 2011 een boek geschreven waarin de drie hoofrolspelers van Onder dezelfde sterren voorkomen. Tijdens het schrijven van De vierde eeuw: Of hoe het christendom staatsgodsdienst werd bedacht hij dat het mooi zou zijn nog eens een heel boek aan Symmachus, Ambrosius en Theodosius te wijden. Dat boek ligt nu voor ons. De ondertitel is minder gelukkig gekozen. De hoofdrolspelers waren geen vrienden. Ambrosius en Symmachus hebben elkaar waarschijnlijk hooguit een paar keer gezien.

Slechts een klein aantal korzelige briefjes herinneren ons eraan dat zij ooit contact met elkaar hebben gehad. De drie hoofrolspelers leefden in een tijd van grote religieuze veranderingen en hebben daar op hun eigen wijze ook aan bijgedragen. Ik vermoed dat de teloorgang van de oude godsdiensten het eigenlijke onderwerp van het boek is. Deze teloorgang wordt duidelijk als men ziet hoe er met het beeld en altaar van Victoria in het senaatsgebouw in Rome en de staatssubsidies aan de Vestaalse maagden en andere heidense priesterschappen werd omgegaan. Onder de afvallige keizer Julianus werd het altaar van Victoria teruggeplaatst nadat het eerder onder keizer Constantius was verwijderd. Toen keizer Gratianus in 382 beval het altaar opnieuw uit het senaatsgebouw te verwijderen, kwamen Symmachus en Ambrosius tegenover elkaar te staan. Uiteindelijk was het keizer Theodosius die met zijn edicten een einde aan de oude godsdiensten maakte.

De kern van het boek zijn de levensverhalen van de heidense senator Symmachus in Rome, de anti-ariaanse bisschop Ambrosius in Milaan en de christelijke keizer Theodosius in Constantinopel. Hun levens en hun onderlinge relaties worden binnen de toenmalige politieke en maatschappelijke wereld beschreven. Jurg toont zich een betrokken verteller die de lezers in zijn kennis van die tijd wil laten delen. Zo worden de langere hoofdstukken over de drie hoofdrolspelers afgewisseld met kortere hoofdstukken over wetenswaardigheden zoals geloof en ongeloof, de positie van burgers, hoe men schreef, het Perzische rijk, een vergelijking tussen het Romeinse en het Chinese rijk. Gevolg is dat veel feiten en feitjes in hun historische verwevenheid worden gepresenteerd zonder dat er een duidelijke verhaallijn is. Wel wordt duidelijk hoe onze geschiedenis van schijnbaar toevallige gebeurtenissen aan elkaar hangt. Zo is Ambrosius in 374 nog maar net gouverneur in Milaan als de bisschop van die stad sterft.

Ondanks dat hij een hoge bestuursambtenaar was en geen geestelijke, werd Ambrosius toch tot bisschop verkozen. Die positie heeft hij ten volle benut. Hij werd een influencer pur sang. Nadat het keizerlijke hof in 381 naar Milaan was verplaatst, kwam Ambrosius in nauw contact met de keizer te staan. Zijn positie als bisschop van Milaan leidde ook tot confrontaties met keizer Valentinianus II en keizer Theodosius. Ambrosius was de eerste bisschop die de moed had tegen keizers op te staan. Niet om de oppermacht van de kerk in wereldse zaken te verdedigen, zoals pausen dat in de Middeleeuwen deden, maar om zijn visie op het christelijke geloof er door te drukken. In die zin zouden we hem vandaag als een fundamentalist kunnen bestempelen.

Heel anders klinkt het geluid van Symmachus wanneer hij namens de senaat een formele brief aan alle keizers richt over het terugplaatsen van het altaar van Victoria. Hij schrijft: ‘Alle vereringen zouden als één verering moeten worden gezien. Wij kijken naar dezelfde sterren, de hemel is voor iedereen hetzelfde, dezelfde wereld omringt ons. Wat maakt het uit hoe we naar de waarheid zoeken? Er is meer dan één weg naar zo’n groot geheim.’ (97) Veel eeuwen later zou deze opvatting als religieus pluralisme worden getypeerd. Soms staan de opvattingen van mensen uit een ver verleden minder ver van ons af dan wij denken.

Wim Jurg. Onder dezelfde sterren. De laatste heidense senator en zijn christelijke vrienden. Budel: Damon, 2020. 216 pp. €24,90. ISBN 9789463402842.

Jurg – Onder dezelfde sterren

Wim Jurg heeft in 2011 een boek geschreven waarin de drie hoofrolspelers van Onder dezelfde sterren voorkomen. Tijdens het schrijven van De vierde eeuw: Of hoe het christendom staatsgodsdienst werd bedacht hij dat het mooi zou zijn nog eens een heel boek aan Symmachus, Ambrosius en Theodosius te wijden. Dat boek ligt nu voor ons. De ondertitel is minder gelukkig gekozen. De hoofdrolspelers waren geen vrienden. Ambrosius en Symmachus hebben elkaar waarschijnlijk hooguit een paar keer gezien.