De christelijke visie op heil en redding

De ontboezeming van een christelijke student leidde bij Stefan Paas tot een zoektocht naar de betekenis van heil en redding in deze tijd. De student had Paas na een lezing aangesproken en aangegeven dat hij het moeilijk vond om de christelijke visie op heil en redding, zoals hij geleerd had, te geloven: bijvoorbeeld dat Jezus met Zijn bloed betaald had voor onze zonden. De student gaf ook aan dat hij daarom ook maar geen missionaire activiteiten meer deed.

Een zoektocht naar de hedendaagse betekenis

Dat triggerde Paas, omdat in zijn vakgebied (de missiologie) er een verband is tussen wat je gelooft over heil en de missionaire activiteiten die je verricht. Het triggerde hem ook, omdat hij vaker merkt bij missionair bevlogen mensen dat zij moeilijk om hun missionaire activiteiten te verbinden aan wat Jezus voor ons deed. Hij realiseerde dat wat hij meegekregen heeft en zelf ervaren heeft aan bekering bij hedendaagse christenen niet meer vanzelfsprekend op dezelfde manier geloofd en ervaren wordt.

Terwijl er in de cultuur wel van alles speelt, slagen christenen er niet meer in om dat met het evangelie van Jezus Christus te verbinden. Daarom ondernam Paas een zoektocht naar de hedendaagse betekenis van heil en redding. Het boek Vrede op aarde. Over heil en redding in deze tijd dat hij erover schreef, is een combinatie van ervaringen uit zijn eigen biografie, inzichten uit de missiologie en de theologie.

Het belang van het boek

Laat ik beginnen door te zeggen dat ik dit een belangrijk boek vind. De doordenking van wat een element uit het christelijk geloof vandaag de dag in onze postchristelijke, multireligieuze samenleving kan betekenen gebeurt te weinig. Paas legt op tafel dat we ons moeten gaan bezinnen op wat bekering, wat heil en wat de kruisdood van Jezus in deze tijd betekent. Persoonlijk zou ik de zaken anders aanpakken, maar dat is inherent aan een persoonlijke zoektocht. Bovendien heb ik het helder dat ik het anders zou doen aan Paas te danken: hij legt zijn kaarten op tafel, waardoor ik de mogelijkheid heb om na te gaan hoe ik het zou doen.

Paas ondernam een zoektocht naar de hedendaagse betekenis van heil en redding

De doelgroepen

Paas heeft met zijn boek twee doelgroepen op het oog: aan de ene kant de lezers die onbekend zijn met de gedachte dat je je moet bekeren. Aan hen wil hij uitleggen wat er met je gebeurt als Christus onverwacht in je leven komt. Aan de andere kant wil hij lezers meenemen die opgegroeid zijn met de gedachte dat het noodzakelijk is voor het eeuwige heil dat je een bekering ondergaat in het aardse bestaan. Aan hen wil hij duidelijk maken dat de nadruk op bekering alleen maar kan functioneren als het christelijk geloof breed gedeeld is. Ook dat lijkt me een belangrijk inzicht in dit boek. Nu de christelijke gemeenschappen steeds meer wegvallen en steeds minder vanzelfsprekend zijn, wordt het idee van de persoonlijke bekering steeds minder vanzelfsprekend.

De noodzaak van persoonlijke bekering

Paas wil echter de noodzaak van persoonlijke bekering niet opgeven. Het heeft zijn eigen leven gestempeld en verrijkt. Het verbindt hem aan de generaties voor hem. Je proeft in het boek dat hij in sommige opzichten is weggegroeid, maar dat hij ook een loyaliteit voelt aan de generaties voor hem. Hij schrijft niet voor niets over eerdere genereaties. Hij realiseert echter dat het geloof zoals hij het heeft meegekregen en zelf ook heeft ervaren, niet op dezelfde manier kan worden doorgegeven. De tijd is echt anders. Geef je het op dezelfde manier door, dan handel je vanuit nostalgie. De generatie die opgroeit heeft daar niets aan. Als jongeren gaan studeren of gaan verhuizen, merken ze dat het christelijk geloof dat ze hebben meegekregen een vreemde jas is die hen niet past. Het geloof glijdt van hen af of ze raken in een geloofscrisis.

Het drama van bekering

In zijn zoektocht gaat Paas het ontstaan van de piëtistische noodzaak tot bekering na. Hij wil laten zien waar het vandaan komt. Paas wil ook laten zien welke ontwikkelingen er zijn geweest, waardoor dit idee van noodzaak van bekering een vreemde jas is geworden. Paas spreekt over het ‘drama van de bekering’. Drama is een veelgebruikt woord in de hedendaagse theologie. Dat woord geeft twee dingen aan: dat het een proces is dat langer duurt en dat het niet alleen vanbinnen gebeurt. Een drama zie je voor je, wordt uitgebeeld. Daarom kun je een drama ook op een bepaalde manier analyseren en onderzoeken.

Drama is een veelgebruikt woord in de hedendaagse theologie

Het voorstel van Paas is om niet alleen naar de eeuwige bestemming van de mens te kijken. Het heil ontvouwt zich niet alleen pas later, maar krijgt ook al hier – al is het in voorlopige mate – vorm. Daarom wil Paas aandacht voor de strijd tegen onrecht, voor zorg voor de schepping. Het offer van Christus geeft niet alleen een persoonlijke bestemming van de mens, maar brengt ook heil en redding voor het geheel van de wereld. Paas wil voorkomen dat de visie op het heil individualistisch wordt, maar wil ook niet dat het oude concept van zielenheil wordt opgegeven.

De ervaring van aanvechting

Eerder gaf ik al aan dat ik zo’n zoektocht anders zou aanpakken. Dat ik deze zoektocht anders zou aanpakken, heeft ook met mijn eigen ontwikkeling te maken: ik ben geen missioloog, maar kom vanuit de hoek van de praktische theologie. Al zitten deze twee vakgebieden soms dicht bij elkaar. De volgende punten die ik noem zijn niet zozeer als kritiek op het boek van Paas bedoeld maar als een voorstel om de discussie verder te voeren.
Als de ontboezeming van de student het uitgangspunt is voor deze persoonlijke zoektocht, had deze zoektocht ook anders kunnen verlopen. Paas had ook kunnen schrijven over aanvechting: dat het geloof door allerlei ervaringen steeds onder druk komt te staan. Zeker als je gaat verhuizen of gaat studeren, kan aanvechting opkomen: je raakt het vertrouwde kwijt en je moet veel zaken opnieuw onder de ogen zien. Ook je geloof. Ook je band met God. Ook je band met de kerk. Dat je geloof aangevochten kan worden, is een onderdeel van zowel de gereformeerde als de piëtistische traditie. In de praktijk krijgt aanvechting echter weinig ruimte en wordt het vaak overschreeuwd en overstemd door een al te stellige theologie.

Deze zoektocht had ook anders kunnen verlopen

De ervaring van aanvechting hoeft nog niet te resulteren in een andere visie op heil en bekering. Je zou ook kunnen zeggen dat aanvechting vraagt om een bepaalde gemeenschap: de kerk, een studentenvereniging, een bijbelkring waarin persoonlijke ervaringen worden besproken en ook gezocht wordt naar een nieuwe verbinding met God.

Meer factoren

Vanuit mijn ervaring in de praktische theologie valt het me op dat de gedachte van presentie zo weinig aan de orde komt. Paas heeft wel oog voor het feit dat het in het geloof om meer gaat dan ons zielenheil en dat we een lichaam hebben. Maar het blijft ook weer beperkt tot het lichamelijke. Naast het lichamelijke speelt nog meer een rol: we behoren tot een sociale klasse. We zijn verbonden aan een lokale context. Sociale klasse en lokale context kleuren sterk een visie op heil en redding.
Waar ik ook het gesprek verder over zou willen voeren is de gedachte dat het evangelie een kracht is. Het is een punt dat hij vanuit de missiologie inbrengt, maar ik denk dat het een belangrijk punt is, ook voor onze huidige praktijk. Mensen geloven lang niet altijd omdat ze een piëtistisch bekeringsverhaal hebben. Ze geloven eerder omdat Gods aanwezigheid als een kracht in hun leven ervaren: God die rust biedt, Christus die troost geeft, de Geest die wijsheid geeft. God die niet alleen vergeeft maar ook geneest.
In het boek komen veel thema’s voorbij. Ik kan me voorstellen dat niet elke lezer met alle thema’s evenveel affiniteit heeft, maar het boek biedt genoeg om er een tijdje mee bezig te zijn.

Luister ook de podcast: Over heil en redding in deze tijd (in gesprek met Stefan Paas)

Bekijk ook de themapagina over heil en redding

In zijn nieuwe boek Vrede op aarde onderzoekt theoloog en hoogleraar Stefan Paas hoe de christelijke boodschap van heil en redding voor de samenleving van nu relevant is. Het christelijk geloof vertelt een verhaal over God die goede plannen heeft met ons en met de schepping. Het is een verhaal vol hoop, troost, vergeving en blijdschap. Hoe kan dit verhaal zo verteld worden in een postchristelijke samenleving dat het mensen raakt?