De drieslag van Henk Vreekamp
Thijs van Meijeren gaf reactie op de boekpresentatie van Mythe, Mysterie, Mystiek van Els van Swol over Dr. Hendrik Vreekamp. De reactie is in twee stukken opgedeeld en hieronder is deel twee te lezen.
Thijs van Meijeren is predikant van de Hervormde gemeente Hoevelaken, Stoutenburg en Achterveld.
Met name in het hoofdstuk waarin het boek De tovenaar en de dominee wordt besproken geeft Van Swol woorden aan deze drieslag. Net als Vreekamp zelf doet in zijn boek, laat zij zien hoe die drieslag geboren is en ook verstaan wil worden binnen Vreekamps eigen levenservaringen. Van de meest prille als kind tot op het allerlaatste. Treffend vind ik dat dit wordt aangevuld door andere bijzonderheden dan die Vreekamp zelf ons geeft in zijn boeken. Zo schrijft Van Swol over zijn huwelijk met Marjo – de koopvrouw én de dominee – over de namen van de kinderen, zijn periode als predikant in Oosterwolde en Epe, over het samenleven met de fam. Dalhuisen, over de reizen naar volken als de Eskimo’s, Indianen en Zoeloes die het echtpaar Vreekamp maakte en over Vreekamps worsteling met zijn taakopvatting en geloof. Deze biografische noties maken van Vreekamp de mens die het gesprek tussen de tovenaar (overgrootvader), de tovenaarszoon (grootvader) en de dominee (B. van der Wal) van binnenuit beleeft. Aangesproken, ruw gestoord, wakker gekust, door de prangende vragen van het Joodse volk van vlees en bloed, heengetrokken door Auschwitz.
Het bracht me ertoe opnieuw het boek De tovenaar en de dominee te lezen. En, wat mij dan altijd weer overkomt, ik ontdekte niet alleen veel nieuwe dingen, maar ook ervoer ik al lezend opnieuw dat, wat 7 decennia lang is gegroeid en gerijpt, samen in één verband staat en hoort. De ervaringen van een leven dat er zo niet meer is: aan de rand van een Veluws dorp, op een boerderij zonder elektriciteit. De bevinding tijdens gezelschappen, waarvan de sporen nog gevonden worden in de Dorpskerk van Hoevelaken. De eigenheid van het Gereformeerd Weekblad, waar Vreekamp twaalf jaar lang als redactielid bij betrokken was. De denksporen van theologen als Kohlbrugge, Hasselaar, Van Ruler, Miskotte, Monshouwer en Marquardt.
Verassend vind ik daarom hoe Van Swol een zekere aanzet tot het drieluik mythe – mysterie – mystiek al terugvindt in Vreekamps proefpreek over Romeinen 7: 14 uit 1968. Een door en door kohlbruggiaanse preek. De mens op de plek in het midden, zo denk je op het eerste gezicht. Een zondaar die voor de heilige God niet en nooit kan bestaan. Hoe vindt hij leven, vast als hij zit in de macht van de zonde (aan de ene kant) en de goede geboden van God die hij moet doen, maar niet doet en die hem daarom veroordelen in de ogen van God (aan de andere kant)? De grote verrassing is dat de Zoon van God, Jezus, in het menselijk vlees de goede geboden wel heeft gehouden en dat Hij zo de schuld die zondaren hebben bij God heeft verzoend. Op de plek in het midden staat Jezus, door God gegeven. Door de doop delen wij, zondaren, in Zijn dood en opstanding en leven wij in het licht van Gods genade.
Ik denk dat als je Henk Vreekamp wilt verstaan, dit een van de kernen is, die je er altijd doorheen moet blijven horen. En dat Vreekamp zoekt en op zich af laat komen hoe dit leven te mogen leven. Hij vindt daarvoor het bijbelse bronwoord ‘vreze des Heren’, dat hij in zijn proefschrift van 1982 uitwerkt. Dit reist vervolgens allemaal mee in zijn werk voor Kerk en Israël, in zijn wandelen over de Veluwe, zijn beschrijving van de drieslag mythe – mysterie – mystiek, zoals dat zijn neerslag vindt in ‘de Veluwetriologie’. Verrijkt, aangevuld, verbogen. Vreekamp laat niets achter, maar draagt alles mee als iets wat hem is toegevallen. Steeds doorleefd als nieuw. Telkens keert het weer terug, in andere taal, vanuit andere invalshoeken. Als een loflied. Als een geheim. Door Vreekamp in zijn preken weleens gecontrasteerd met het raadsel. Een raadsel los je op, maar een geheim laat zich niet uitleggen. Het roept verwondering op. Theologie als levenswijze.
Mythe, Mysterie, Mystiek
Mythe, mysterie, mystiek door Els van Swol biedt een eerste kennismaking met het werk van Henk Vreekamp (1943-2016), predikant en schrijver van onder meer de Veluwe-trilogie. Hij noemde zichzelf een heidens-christelijk theoloog die uitgedaagd werd door het joodse denken. Dit boek bevat ook de preek die hij één dag voor zijn overlijden hield. Drie thema’s vormen een rode draad door zijn denken: de mythe, waarin het goddelijke en menselijke door elkaar lopen; het mysterie, de genade, waarin hemel en aarde van elkaar onderscheiden worden; en de mystiek, waarin God en mens elkaar ontmoeten.
Els van Swol studeerde Kunst- en Cultuurwetenschappen en schrijft onder meer in ‘Kerk in Mokum’. Deze uitgave verschijnt op initiatief van de Vereniging voor Theologie en Maatschappij, in een reeks over theologen die hebben bijgedragen aan een kritische en maatschappelijk betrokken theologie.
