De kunst van het ouder worden

Diverse tips en adviezen om gezond en wel oud te worden en te zorgen voor een goede invulling van de derde levensfase – die echter niet iedereen is toebedeeld – zijn de laatste jaren in toenemende mate in boekvorm verschenen. De nieuwe publicatie van Wim Rietkerk is een geëigende aanvulling over deze levensfase, die als nooit tevoren voor zoveel ouderen werkelijkheid is geworden. In een viertal hoofdstukken worden zijn gekozen thema’s onder de loep genomen en op erudiete wijze uit de doeken gedaan. De breed georiënteerde beschrijvingen zijn informatief en tevens ingebed in persoonlijke ervaringen van het ouder worden. 

Locatie en bestemming

Als we aan ouder worden denken zijn we ons over het algemeen redelijk bewust dat we er voor moeten zorgen dat het pensioen geregeld is en dat we een goede ziektekostenverzekering hebben. Zodra het echter aankomt op de beleving en hoe het ouder worden er in al zijn realiteit uit zal zien blijft er voor velen een vacuüm, aldus Rietkerk in zijn inleiding. Net zoals bij het op reis gaan men een routeplanner gebruikt, waarbij items je eigen locatie en kies je bestemming de tocht veraangenamen, zijn deze twee onderwerpen voor de auteur een metafoor voor het hoofddoel van zijn boek.

‘Het is een complete levensfase geworden met een eigen karakter’

Een vierde levensfase

In het eerste hoofdstuk, waarin de levensloop van de mens wordt besproken, stelt de auteur vast dat door de verlengde levensduur we zo langzamerhand een complete vierde fase kunnen toevoegen. Na kindertijd, jeugd en volwassenheid – die nu voor een deel de ouderdom van voorheen heeft toegevoegd – wordt deze fase niet meer gezien als een restdoel. Het is een complete levensfase geworden met een eigen karakter en bestemming.

Deze toegevoegde levensfase doet niet alleen een appel op ander inzichten, maar ook op een andere aanpak. Als we om ons heen kijken zien we dat we als samenleving qua ouderenbeleid heel wat te stellen hebben. Hoe zullen we hete hangijzers als huisvesting, sociale en medische zorg in het vat kunnen gieten, zodat ouderen niet vereenzamen en verkommeren. De huidige tekorten in de medische zorg zijn nu al een belasting. Zowel vanuit de overheid als het burgerlijk initiatief zullen de komende jaren creatieve en moedige oplossingen noodzakelijk zijn!

Gedragspatronen bij ouderen

In het hoofdstuk ‘Volwassen oud worden’ zet Rietkerk een aantal gedragspatronen op een rijtje die we bij ouderen aantreffen. Niet iedere grijsaard is een wijze oudere, tegenvallers, gebreken of frustraties, maar ook kleine onvolkomenheden kunnen oorzaak zijn van chagrijn. Vanuit verschillende visies wordt het Volwassen ouder worden benaderd en passeren voortreffelijke gedachten van schrijvers, filosofen en kunstenaars de revue zoals Thomas Cole, Ad den Besten, Erik Erikson, Lars Thornstam, Elisabeth Eybers en Romano Guardini, maar ook de apostel Paulus en evangelist Johannes.

‘Niet iedere grijsaard is een wijze oudere’

Bijbelse voorbeelden

In het hoofdstuk ‘Bijbelse voorbeelden’ onderzoekt Rietkerk op een toegankelijke wijze allerlei facetten van het ouder worden in Bijbelse verhalen, niet alleen de positieve ervaringen, maar ook de valkuilen in het leven. Nergens heeft hij zo veel wijsheid over de ouderdom aangetroffen als juist in de Schrift, aldus de auteur.

Een mooi voorbeeld vind ik zijn beschrijving hoe de aartsvaders uit het Oude Testament het als een hoofdtaak ervaren om hun kinderen en kleinkinderen te zegenen, want dat was het mooiste wat zij hen konden meegeven. Het gaat vooral om datgene wat ermee wordt benadrukt: hoe belangrijk het is dat ouderen aan jongeren laten voelen dat ze waardvol zijn en dat ze ook mogen worden wie ze zijn…

‘Rietkerk pleit naast een leven in de lengte – met fasen als scholing, arbeid, zorg en vrije tijd – voor een leven in de breedte.’

Het slotadvies

In het laatste hoofdstuk ‘Nu aan de slag’ vraagt hij zich af op welke wijze wij de boot op koers houden. (‘Het mensenleven is te vergelijken met een boottocht over woelige wateren.’) De inzichten die hij in voorgaande hoofdstukken heeft beschreven vragen nu om een nadere uitwerking in de praktijk van alle dag. Rietkerk pleit naast een leven in de lengte – met fasen als scholing, arbeid, zorg en vrije tijd – voor een leven in de breedte. ‘In het kroonstuk van de levensloop vindt iets van een voltooiing plaats waarin scholing en werk, zorg en genieten als een soort viervoudig snoer moet worden samengebonden.’

Het is een fraaie zienswijze die hij hier naar voren brengt. Kijkend naar ouderen die ik geregeld ontmoet, zie ik dat ze een cursus of workshop volgen, helpen met klusjes, vrijwilligerswerk doen, een klein baantje hebben, mantelzorg verrichten en genieten van datgene waar ze van houden en hun huis voor uitkomen om erop uit te gaan, een museum te bezoeken of een concert naar keuze.

Zijn slotadvies onderschrijf ik van harte. Om bij de metafoor van een bootreis te blijven gaat het bij het ouder worden om ‘de opgaaf in de laatste levensfase: schakelen en sturen, stagnaties tegengaan en schipperen. Het is de moeite waard. Wat we bereikt hebben, in dat spoor dan ook verder!’