De Tora biedt onderwijs in een ‘geheim’.


De Tora kan nog uitstekend mee. De Vijf Boeken van Mozes worden weer inspirerend als de literaire structuur serieus genomen wordt. Ds. Harmen Jansen schreef er het boek In het labyrint van Mozes over. Lees hieronder het interview met hem.
Hoe kwam u ertoe om In het labyrint van Mozes te schrijven?
Vooral uit bewondering voor het vernuft waarmee de tekst van de Tora is vormgegeven. Ik doe in dit boek uit de doeken dat de Tora, bestaande uit de eerste vijf boeken van de Bijbel, de ‘boeken van Mozes’, een bijzondere opbouw heeft. Ik begon te zien dat je die kunt beschouwen als een leessleutel, een ‘Mozescode’. De Tora kreeg daarmee extra glans. En dan te bedenken dat dit het oerdocument van jodendom en christendom is en dat ook de islam hier veel uit geput heeft! We leven in een tijd waarin religieus geïnspireerd geweld vaak gebruikt als stok om de hond te slaan en alle vormen van religie weg te zetten – áls er nog interesse is voor religie. Aan de hand van de Tora kan ik vertellen hoe religie juist ook nu betekenisvol kan zijn.
Daarbij kwam het groeiende besef hoe belangrijk de ‘spirituele wending’ is die veel kerken aan het maken zijn. De christelijke traditie heeft niet alleen maar kerkelijke instituten, kunstwerken en dogma’s opgeleverd, maar is vooral ook een schatkamer aan spirituele wijsheid. Ik zag dat die ‘Mozescode’ zich prachtig laat verbinden juist met die spirituele kant van de christelijke traditie. De samenvattende term is ‘mystagogie’. De Tora biedt onderwijs in een ‘geheim’. De drieslag geloof, hoop en liefde blijkt één-op-één van toepassing te zijn op de driedeling van het mystagogisch onderwijs van ‘Mozes’ voor mensen-van-de-Weg. Al met al is er dus nog een goed spiritueel alternatief voor seculiere levenskunst.
Voor wie schreef u dit boek?
Allereerst voor alle theologen, maar ook voor andere geïnteresseerden in de Bijbel. Ik hoop dat Bijbelwetenschappers en Torageleerden er kennis van willen nemen. Alle voorgangers kunnen er wat aan hebben, wekelijks in de weer met Bijbeluitleg. Ook HBO-theologen die geen Hebreeuws en Grieks hebben geleerd. Het was mijn eigen ervaring dat je ook aan de hand van Bijbelvertalingen heel wat nieuwe ontdekkingen kunt doen in de Bijbel. En voor niet-theologen valt er ook heel wat te grasduinen. Dat krijg ik van sommige lezers en lezeressen ook terug, in het bijzonder ook over het grote hoofdstuk over Paulus.
Wat is voor u de betekenis van de Tora voor onze tijd?
Ik zie de Tora als monumentaal religieus erfgoed waarmee je in gesprek kunt gaan over je eigen leven, je eigen tijd en je eigen wereld. Van dat gesprek kun je alleen maar wijzer worden. Maar we moeten dat gesprek ook wijs voeren. Vandaar ook de ondertitel ‘nieuwe omgang met de Tora’. Religie gaat in essentie over omvorming, innerlijke transformatie en dus over de bestrijding van egocentrie. En zonder zulke omvorming krijgen we gevaarlijke politici en gevaarlijk kiezersvolk. Zo gezien kan de Tora een factor van betekenis zijn voor het heil van de wereld.
Welke betekenis heeft het jodendom voor de ‘nieuwe omgang met de Tora’ die u volgens de ondertitel bepleit?
Het is geen studie van het jodendom. Het zou de moeite waard zijn om na te gaan hoe de thema’s van de Tora zoals ik die benoem met behulp van spiritualiteit uit de christelijke traditie, in de joodse traditie zijn uitgewerkt. Is ‘bekering’ hetzelfde als ‘teschuva’ en wat kunnen we hierover dan van het jodendom leren? Maar dat boek mag een ander schrijven. Ik respecteer en bewonder het jodendom als een eigen weg met God en met de Tora, naast die van het christendom.
Maar de dialoog met het jodendom over de staat Israël wordt momenteel te weinig kritisch gevoerd. Aan het einde van het boek schil ik een appeltje over de positie van het Palestijnse volk en de manier waarop de staat Israël door protestantse theologen de hand boven het hoofd wordt gehouden. Dat strookt niet met het spoor waarop Jezus en Paulus de mensheid probeerden te zetten in hún uitleg van de boodschap van de Tora.
N.a.v. In het labyrint van Mozes / Harmen Jansen / BC.BS / als paperback
De Tora kan nog uitstekend mee. De Vijf Boeken van Mozes worden weer inspirerend als de literaire structuur serieus genomen wordt. Die vormt een verborgen code. Bij toepassing ervan opent zich een drieledige instructie voor spiritueel leven die niet aan tijd, plaats of volk gebonden is. Het onderwijs voor ‘mensen van de Weg’ over hun ‘geestelijke reis’ en over hun discipline krijgt extra glans door dat te verbinden met inzichten uit de christelijke traditie, uit levenskunst en psychologie. Deze herlezing van de Tora werpt vervolgens verrassend licht op de boodschap van Jezus en Paulus. Aan het slot wordt er geluisterd naar kritische vragen van Palestijnse christenen over de actuele betekenis van de Tora voor joden en christenen. En er worden richtingwijzers ontdekt voor kerkvernieuwing.