De vraag stellen is Hem beantwoorden.

Op vrijdag 6 juni 2025 vond in de Jacobikerk in Utrecht de boekpresentatie plaats van het boek Waarom vragen we? van Erik Oevermans. De lezing die Michiel Bouman daar gaf is hieronder weergegeven.

De lezing:

Toen ik eens aan Erik vertelde dat ik voor het eerst een boek van Heidegger had gelezen vroeg hij me: wat heeft het aan je gedaan? Een beetje verbouwereerd stamelde ik dat het toch allemaal wel interessante materie was, maar ook wel wat ondoorgrondelijk. Maar… Erik had niet gevraagd, ‘wat vond je ervan?’, maar ‘wat heeft het aan je gedaan?’. Ik bleef kauwen op die vraag, vroeg mezelf af of ik het boek wel goed gelezen had, of ik iets had gemist en waar Erik nou precies op doelde. Blijkbaar kan een boek iets aan je doen…

Wie Erik kent, weet dat hij de juiste vraag kan stellen. En, beste Erik, jij hebt weer de juiste vraag gesteld; je hebt zelfs de vraag der vragen gesteld: Waarom vragen we? – de titel van je indrukwekkende debuut. Ik had afgelopen jaar het voorrecht om de dieptereis die deze vraag voor jou betekent mee te leven en mee te lezen en een reactie te geven die ik wil samenvatten als ‘de vraag stellen is hem beantwoorden’. En geen zorgen, ik zal je ook nog iets vertellen over wat je boek aan me heeft gedaan.

Ik leerde van een vriend dat de vertaling van ‘de verantwoordelijke’ in het Arabisch mas’oel is en letterlijk ‘de bevraagde’ betekent. Een interessant accentverschil. Bij verantwoordelijkheid ligt de nadruk op ons, wij die als ver-antwoordelijken bereid moeten zijn om ons te ver-antwoorden; tegenover elkaar, tegenover een gericht of tegenover God. Verantwoorden is actief en richt zich op de persoon van de verantwoordelijke. ‘Bevraagd-zijn’, of ‘bevraagd-worden’ is echter passief; de nadruk ligt op de vraag zelf, de vraag waarvan wij lijdend voorwerp zijn geworden. En het impliceert tevens een bevrager.

Wie Erik kent, weet dat hij de juiste vraag kan stellen

Erik, met dit boek heb je je volgens mij verantwoordelijk gericht op je bevraagd-zijn. Je heb het aangedurfd om het glibberige fenomeen van het vragende vast te pakken met een volharding en een vasthoudendheid waar Heidegger trots op zou zijn. Het uithouden met het vragende vergt namelijk moed. Intellectuele moed. Om door te vragen; in de gebeurtenis van het vragen te blijven staan. Existentiële moed. Om het vragende dat je als een zoemende bij omgaf recht aan te staren, zoals je het zo mooi omschrijft. Maar ook moed om, tegen je schroom in, het woord te nemen en iets ter sprake te brengen. De moed van het opgevraagd zijn te beantwoorden. Het vragende heeft – hoe kan het ook anders – veel van je gevraagd.

Maar, heb je nu een antwoord gevonden? Waarom vragen we? De vraag stellen is hem beantwoorden. Door door en door te vragen heb je laten zien waarom we vragen. De vragen zijn niet allemaal beantwoord, maar ze zijn het antwoord geworden. Waarom vragen we? Tijdens het lezen begint het langzaam te dagen. Dit is waarom we vragen; dit gebeurt er als we doorvragen en bevragen; hier opent zich een ruimte die een grote volte, een rijkdom voortbrengt.

Dit is waarom we vragen: omdat we opgevraagd worden onze verantwoordelijkheid te nemen in een wereld van na-het-vragen, een wereld die zinloos en nihilistisch lijkt. Dit: om een wereld te bevragen waarin mensen overvraagd worden en zich in verveling uitleveren aan gemak en genot. Dit is waarom we vragen: zodat we weer de aanvraag horen die aan ons wordt gedaan, die beslag legt op ons bestaan.

Waarom vragen we? De vraag stellen is hem beantwoorden, dus lees Eriks boek; het komt er allemaal in naar voren.

Maar… de vraag stellen is ook Hem – met hoofdletter ‘H’ – beantwoorden, zoals ook duidelijk werd in een eerdere werktitel “Aan U”. Gods eerste vraag aan de mens is: waar ben je? Als Adam en Eva zich beschaamd verstoppen, staat er letterlijk dat God roept: waar ben je? Vanaf dat moment is de mens bevraagd, en dus verantwoordelijk. De mens wordt verantwoordelijk, en kan pas reageren als een ‘ik’ nadat hij is aangesproken als een ‘gij’; zoals je schrijft: we zijn pro-voceerbare, letterlijk ‘naar-voren-geroepen’ wezens.

Maar… de vraag stellen is ook Hem – met hoofdletter ‘H’ – beantwoorden

‘Waar ben je?’, zo worden we door God naar voren geroepen. Jouw boek – Waarom vragen we? herhaalde die vraag aan mij: waar ben ik? En zo wrikte jou vragen, Erik, een ruimte in me open waar de vragen konden weerklinken. Waar ben je? Kom tevoorschijn. Hier ben ik, Hier ben ik, Hier ben ik, Hier ben ik. Wat heeft het boek dus aan me gedaan: tijdens het lezen van die toch soms ondoordringbare denkdaden, verscheen er regelmatig een brede glimlach op m’n gezicht, en stootte ik soms onwillekeurig een verbluft lachje uit. Ha! Inderdaad! We kunnen vragen! We mogen vragen! Het is ons vergund! Wat een vrijheid, wat een mogelijkheden! Elke vraag een geboorte, een opening naar een nieuwe werkelijkheid, een binnentreden in een innerlijke ruimte. Het uitgeputte vragen – waar doen we het nog voor? – herwint zijn betovering: het vragen wordt weer kinderspel; het kunnen vragen genade.

Waarom vragen we? Jouw vraag stellen, Erik, was Hem beantwoorden.