‘Deel je tafel’ voor een leefbare samenleving
Kunnen we vanuit de kerk niet laten zien dat er meer draagvlak is in Nederland voor gastvrije opvang van vluchtelingen, vroegen we ons begin 2017 bij Kerk in Actie af. Hoe kunnen we de inzet van plaatselijke kerken voor vluchtelingen ondersteunen en hen helpen de stap te zetten van ‘iets doen voor een ander’ naar ‘ontmoeting met de ander’?
De maatschappelijke situatie vroeg erom. In 2015 zorgde de komst van vluchtelingen voor veel negatieve reacties in de samenleving, maar genereerde op veel plaatsen ook een gebaar van gastvrijheid. De spanning ebde weg, al bleven de negatieve geluiden. Uit onderzoek in 2017 bleek dat 94 procent van de vluchtelingen in Nederland meer Nederlandse vrienden wil, maar dat dit lastig blijkt; veel vluchtelingen voelen zich eenzaam.
Op diverse plekken werden al maaltijden gehouden met vluchtelingen. Zo ontstond het idee om vanuit Kerk in Actie landelijk deze beweging te verbinden en verbreden. Het houden van maaltijden hoort immers bij de kerk. Jezus begon met een klein groepje de maaltijd te vieren, en schroomde niet om met mensen van allerlei slag aan tafel te gaan. Tegelijk is het maaltijd houden in de verbinding met Avondmaal of Eucharistie een kern van christelijk geloof en van het diaconaat. Het delen van brood en wijn verwijst naar de levensweg van Jezus, van het zich verbinden met mensen die naar de rand gemanoeuvreerd zijn. Zo ging de landelijke actie van start, eerst als ‘Tafels van Hoop’ en al snel onder de uitnodiging van ‘Deel je Tafel’.
Voor herhaling vatbaar
Met Deel je Tafel organiseren plaatselijke kerken op 18 december, de Internationale dag van de migrant, of op 20 juni, Wereldvluchtelingendag, een maaltijd samen met vluchtelingen – of zogenoemde ‘nieuwe Nederlanders’ als ze een verblijfsstatus hebben.
In december 2017 deden bijna vijftig gemeenten mee en gingen er zo’n drieduizend mensen aan tafel. Ook in december 2018, juni 2019 en december 2019 deden tientallen gemeenten mee. Landelijke en regionale media besteedden aandacht aan de actie.
Er zijn bijzondere locaties zoals de SintJanskerk in Gouda, de Domkerk in Utrecht en Diaconaal Centrum de Bakkerij in Leiden. In de Domkerk was tevens een tentoonstelling van kunstwerken van een man zonder verblijfspapieren en een begeleidster die elkaar ontmoetten rond bijbelverhalen. In Diaconaal Centrum De Bakkerij stonden vijftien koks uit verschillende culturen garant voor een overheerlijke diversiteit aan gerechten voor tweehonderd deelnemers.
Vaak hebben de deelnemers zelf een grote inbreng in wat er op tafel wordt gezet en gezamenlijk gegeten. Meestal blijft het ook niet bij één keer, maar wordt het evenement herhaald. Zo wordt in Varsseveld nu drie keer per jaar een ‘Meet and Eat’ gehouden.
Impuls voor diaconaal handelen
Op drie manieren blijkt de actie Deel je Tafel diaconaal handelen te versterken.
Een maaltijd met vluchtelingen organiseren sluit vaak aan bij een bestaande diaconale praktijk. In veel plaatsen hebben kerken al contacten met VluchtelingenWerk of een asielzoekerscentrum. Zo nemen de vrijwilligers van VluchtelingenWerk in de Groningse gemeente Westerkwartier vluchtelingen mee naar de maaltijden die de kerken organiseren.
Deel je Tafel zet ook nieuwe diaconale praktijken in gang. In Montfoort bijvoorbeeld worden ‘HapSnap-Aanschuifmaaltijden’ met andere activiteiten gecombineerd om statushouders te helpen bij hun integratie. In het Gelderse Elst werd de gezamenlijke maaltijd in november 2019 onderdeel van een hele ‘Over grenzenweek’. Naast met elkaar eten in de veiligheid van een afgebakende groep, waren er informatieve bijeenkomsten en kleurrijke vieringen.
Ook ontstaan er nieuwe verbindingen tussen kerk en samenleving. Kerken zoeken voor de voorbereiding van de maaltijden contact met plaatselijke vluchtelingenorganisaties en andere maatschappelijke organisaties. In Monster deed de diaconie bijvoorbeeld samen met vrouwengroep LUZ mee en ook een welzijnsorganisatie was betrokken.
Nieuwe perspectieven
Wat zijn de effecten van Deel je Tafel? NRCcolumnist Lotfi El Hamidi (NRC, 19 december 2018) prijst het als een positief voorbeeld van hoe religie kan bijdragen aan een leefbare samenleving. De vele verslagen die bij Kerk in Actie binnenkwamen bevestigen dit beeld. Uit alle ervaringen met de gedeelde tafels wil ik hier vier zaken belichten.
Versterking eigenwaarde
De ontmoeting versterkt de eigenwaarde van vluchtelingen: mensen worden gezien en gerespecteerd als mensen met een verhaal. Bij Deel je Tafel in Maurik (editie 2018) zei men na afloop: ‘Niet alleen de maaltijd was verrijkend. Wat minstens zo verrijkend was dat we met elkaar in gesprek konden over de gewone dingen van het leven.’ Diaken John Meijers uit Ermelo bericht hoe er grapjes werden gemaakt, maar ook serieuze verhalen verteld.
‘De gasten waren open over waarom ze waren gevlucht, wat ze hadden meegemaakt en hoe ze hun toekomst zagen. Er werd naar hen geluisterd, ze voelden zich opgenomen. Mooi om de twinkeling in hun ogen te zien. Ook de gemeenteleden genoten. Er werd in de dagen erna nog veel over nagepraat. Deel je Tafel brengt mensen samen die elkaar anders niet snel ontmoeten. Je ziet vooroordelen verdwijnen. Mensen ontdekken: hé, jij bent net als ik.’
Ook positief voor de eigenwaarde is dat in veel gemeenten een deel gekookt wordt door de organisatoren, maar dat de gasten ook zelf gerechten meenemen.
Ontmoeting en respect
Met Deel je Tafel wordt ook geoefend in de ontmoeting van culturen en het respect voor elkaars cultuur. Zo wordt er regelmatig samen gezongen. Vanuit Maurik (editie 2018) schreef men:
‘Er werd een Congolees loflied op God in het Lingala gezongen. Mohammed S. (14 jaar) zong een lied over de verwoestende burgeroorlog in zijn land van herkomst. Een Iraans loflied op Jezus werd gezongen in het Farsi. En acht kinderen zongen ‘Dag ster, kleine ster’.’ In Twijzelerheide werd samen het Onze Vader gebeden in verschillende talen tegelijk.
Openheid
Een derde aspect is de openheid die bij veel deelnemers ontstaat voor wat anderen hebben meegemaakt. Het besef groeit dat de wereld groter is dan jij. De gemeente in Monster verwoordt het zo:
‘Het was een mooie avond en we beseften weer eens te meer wat een zegen het is als je in een land woont waar geen oorlog of vervolging is.’
In Hardenberg vertelde iemand van het plaatselijke maatjesproject hoe oude en nieuwe Hardenbergers aan elkaar werden gekoppeld om elkaar beter te leren kennen. Een jonge buddy zei dat haar gezin zo meer open is geworden voor wat er in de wereld omgaat.
Impact op lokale gemeenschappen
Behalve effecten op persoonlijk niveau heeft de actie Deel je Tafel ook impact op de lokale gemeenschappen. Op een dorp bijvoorbeeld is het voor vluchtelingen niet zo makkelijk om erbij te gaan horen.
De reactie uit Zuidhorn (editie 2019) was dat de maaltijd inwoners van Zuidhorn dichterbij elkaar bracht en ‘opnieuw een zeer geslaagd initiatief was om elkaar te leren kennen’. De organisatrice uit Twijzelerheide zegt: ‘Vluchtelingen kregen op die manier voor ons een gezicht.’
Vaak ontstaat hierdoor het verlangen elkaar beter te leren kennen en vaker bijeen te komen. Mensen herkennen elkaar ook in het dagelijks leven in het dorp.
Vanuit Maurik kwam het bericht: ‘Op maandag 7 oktober 2019 hebben we weer Deel je Tafel gehad. We waren met 70 personen, meer dan de helft had een migratieverleden. Opmerkelijk was dat iedere aanwezige heeft kennisgemaakt met mensen met wie je in de gewone maatschappij nooit kennis gemaakt zou hebben. In de winkel herkennen steeds meer mensen elkaar.’
En een deelneemster uit Varsseveld zei:
‘Er zijn ook allerlei niet-zichtbare gevolgen van de Meat and Eat. Dan horen we via-via dat mensen op kraambezoek zijn geweest bij een jonge vrouw. Ze hadden elkaar bij de Meet and Eat ontmoet. Dat is toch prachtig?’
Vanuit deze nieuwe gemeenschapsvorming krijgen mensen perspectief en soms zelfs een baan. In Hardenberg is naar aanleiding van Deel je Tafel het project De Buurtkamer gestart: vrouwen ontmoeten elkaar iedere week in een buurthuis. Naar aanleiding van een tafel in Zuidwolde kreeg een Syrische vluchteling die graag zwemt een baan als badmeester.
Impact
Door maaltijden te organiseren met vluchtelingen creëren plaatselijke kerken met diaconale praxis ook nieuw diaconaal perspectief. Ontmoetingen met tot dan toe misschien vreemde ‘anderen’ hebben dankzij een ogenschijnlijk eenvoudig middel als een maaltijd, impact op de manier waarop mensen naar zichzelf kijken en de nieuwkomer in onze samenleving bezien. En dat heeft ook positieve gevolgen voor de wijdere gemeenschap.
