Dickson – Schurken en heiligen | Gert van Klinken

Deze studie van John Dickson (door Margriet Visser-Slofstra vertaald in een soepel eigentijds Nederlands) behandelt een vraag die menig kerklid zich weleens stelt. Stel dat je je verbonden voelt met niet alleen het christelijk geloof, maar ook met het instituut: hoe ga je dan om met de ontegenzeggelijke ellende die in de loop van de geschiedenis uit naam van dat geloof en die kerk zijn aangericht? Dat is een vraag die nadrukkelijk wordt ingebracht door critici die de kerk zelf allang vaarwel hebben gezegd.

Dat ook praktiserende christenen reflecteren op het kwaad dat uit naam van hun geloof is aangericht, blijkt uit het intensieve debat dat momenteel in de kerken gevoerd wordt over de samenhang tussen theologie en slavernij. Ook verder is de lijst van zwarte bladzijden uit de kerkgeschiedenis bedroevend lang: onderdrukking van religieuze minderheden, antisemitisme, inquisitie, seksueel misbruik. Dat zulke ontsporingen eveneens in andere religies en in seculiere context voorkomen, vormt een schrale troost.

De passages uit de kerkgeschiedenis die John Dickson bespreekt kennen naar hedendaagse maatstaven zowel een donkere en een lichte kant. De donkere (zie hierboven) komt uitvoerig naar voren, maar er bestaat ook een lichte: christelijke inzet door de eeuwen heen voor de arme en de wees en de vreemdeling vermag nog steeds te inspireren. De onderscheiding in dit boek tussen licht en donker, schurken en heiligen, komt echter als wat geforceerd over. Laat dat onderscheid zich in de praktijk wel zo duidelijk maken? Gaat het bovendien niet vaak om oordelen achteraf, te gemakkelijk wellicht? Bonifatius fungeert in het verhaal als ‘good guy’, de Frankische vorsten als ‘bad guy’. Hoe eerlijk is dat, gezien de nauwe samenwerking van kerkelijk en wereldlijk gezag in hun tijd?

Ondanks dergelijke kanttekeningen geeft het boek veel om te overwegen. Hoe antwoord je wanneer je aangesproken wordt op de zwarte bladzijden van de geschiedenis van de kerk waar je zelf lid van bent? Dickson stimuleert iedere christen om zo duidelijk mogelijk aan te geven wat voor hem/haar de kern is van de Bijbelse boodschap (voor hemzelf: de Bergrede). Dan geef je aan waar je zelf voor staat en waar je verantwoordelijkheid voor neemt. Dan krijgt je schulderkentenis, voor een kerk die deze kern (in vertrouwen op God gefundeerde liefde en inzet voor anderen) zo vaak veronachtzaamd heeft, reliëf. Keerzijde is natuurlijk dat ook heel andere kernen van de Bijbelse boodschap kunnen worden aangewezen, met juist een legitimatie van slavernij of van heilige oorlogen als gevolg.

Aan het maken van een persoonlijke keuze valt volgens Dickson echter niet te ontkomen. Als het gaat om een gemeenschappelijk getuigenis van waar het christendom voor staat, doet hij de behartigenswaardige aanbeveling om dit af te stemmen met de kerken van buiten de westerse wereld. Inzake de vraag van licht en donker in de geschiedenis hanteren die een eigen perspectief, doorgaans die van een minderheid.