Basis

Dit heeft zoveel kanten!

Als je hersenletsel oploopt, kan dat je leven drastisch veranderen. Je bent niet meer, wie je was. Soms brengt dat zoveel pijn met zich mee, dat je ervoor wilt kiezen om niet meer verder te leven. Wat kan een theologisch geschoolde begeleider dan bieden?

Aart Mak is verbonden aan de stichting Kerk Zonder Grenzen en begeleidt veel mensen in hun laatste levensfase.

‘Ik heb iemand begeleid die na een hersenbloeding niet meer wilde leven. Ze heeft na een heel traject euthanasie gekregen. Die vraag naar euthanasie speelt soms bij onze cliënten.’ Aan het woord is Sandra Veen, begeleider, docent en consulent bij Professionals in NAH, een organisatie die zich bezig houdt met ambulante begeleiding van mensen met niet aangeboren hersenletsel (NAH). ‘Mensen met NAH hebben vaak geheugenproblemen, missen overzicht, kunnen lastig plannen. Dan help je om structuur aan te brengen in hun leven. Dingen gaan moeilijker of kunnen niet meer. Dat zijn de praktische kanten. Wat er ook altijd bij komt, is rouw-en verliesbegeleiding. Mensen hebben eerder een ander leven geleid. Ze draaiden mee in de samenleving. En ineens is het anders, ook voor de omgeving. Door dit letsel is je leven grotendeels of totaal anders geworden.’

BIJ NADER INZIEN

Als theoloog heeft Sandra oog en oor voor levensvragen. En voor het belang van de balans opmaken van je leven. Taalgevoeligheid en gevoel voor de gelaagdheid van de menselijke ziel heb je ook nodig.

Sandra stimuleert haar collega’s om het diamantmodel van Carlo Leget te gebruiken (zie de kadertekst rechts). ‘Het is belangrijk om alle facetten van het leven onder ogen te zien die het model noemt, zeker in de laatste levensfase.

Veel mensen gaan tot het uiterste om te blijven leven

Het is mijn ervaring dat veel mensen tot het uiterste gaan om te blijven leven. Maar soms zijn ze te moe of te ziek om nog te willen. Het woord ‘willen’ doet eigenlijk geen recht aan de pijn die eronder zit. Dat kan de pijn zijn dat je je niet meer kunt identificeren met degene die je nu bent, na je hersenletsel. Ook al zou je biologisch nog dertig jaar kunnen leven, je bent niet meer wie je was. Dan heb je in Nederland de mogelijkheid om euthanasie te vragen. Maar het gevaar dreigt dat de dood als oplossing gezien gaat worden. Het feit dat het kan, roept nieuwe vragen op. Bij nader inzien kan iemand toch blij zijn dat hij leeft. Dat vraagt tijd.’

TEGENSTRIJDIGHEDEN

‘Voor familie en andere naasten kan het heel moeilijk zijn, als iemand wil sterven en kiest voor levensbeëindiging. Die keuze vraagt veel loyaliteit. ‘Ik zie hoe je lijdt; ik begrijp je, maar je laat ons dus welbewust hier achter!’ Heeft die loyaliteit invloed op het rouwproces? Dat weten we niet.

Dit heeft zoveel kanten! Dan is het belangrijk dat er iemand is die steeds zegt dat alles meer kanten heeft. Het is goed om een keuze te maken, een weloverwogen keuze, maar elke keuze snijdt ook een mogelijkheid af die niet benut wordt. Het is heel ingewikkeld om dat te zeggen, je kunt niet in de schoenen van de ander staan. Maar mensen zijn niet alleen redelijke wezens, er leven in ons ook pijn en tegenstrijdigheden. Dan kan een ander helpen met het troostende inzicht dat je als mens niet alles kunt overzien. Uiteindelijk komt het toch neer op overgave.’

WAARDEVOL

‘Ik zie dat mensen lijden aan hun lijden maar ook de last dragen die de maatschappij ze oplegt. ‘Ik kost geld, ben ik nog wel van betekenis?’ De theoloog die vanuit een oude traditie in dit veld werkt, ziet ieder mens als waardevol op zichzelf. De mens is geen middel maar doel. Niet alleen theologen vinden dat, maar zij of hij is wel degene die zichzelf en anderen daar regelmatig aan moet herinneren. Je wordt immers voortdurend verleid om er anders naar te kijken.’

Het ‘diamantmodel’

Het ‘diamantmodel’ (of ‘ars moriendi model’) van Carlo Leget grijpt terug op de middeleeuwse stervenskunst. Kernbegrip hiervan is de ‘innerlijke ruimte’ – dat is die gemoedstoestand waarin je je in alle rust en vrijheid kunt verhouden tot de emoties die een situatie oproept. Als je die innerlijke ruimte bezit, kun je levensvragen van alle kanten bekijken en wegen.

Dit model onderscheidt vijf grote thema’s als het levenseinde nabij is, in de vorm van spanningsvelden. In ieder spanningsveld voelt iemand dat hij tussen twee uitersten heen en weer wordt getrokken. Het is steeds weer de kunst om de juiste verhouding tot beide uitersten te vinden. Dit is voor ieder mens een uniek proces.