Een goed kerklied
Het lied dat u op het lijf geschreven is, vind ik misschien wel vaag of het zit mij juist te krap. Over smaak valt niet te twisten, einde artikel. Of valt er meer over te zeggen? Ik denk het. Het gaat er bij een kerklied immers juist over dat het lied gezamenlijk gezongen kan worden, ondanks onze verschillen. Wat is daarvoor nodig?
Inclusief
Een goede tekst is inclusief, kan door de hele gemeenschap gezongen worden. Een tekst als ‘God roept ons, broeders, tot de daad’ valt duidelijk af. Inclusief is iets anders dan: iedereen moet het ermee eens zijn. Als de geloofsgemeenschap zingt over de nood van de wereld, ‘uit diepten van ellende roep ik tot U, o Heer’, kan ik dat meezingen, ook al is het mijn verjaardag en staat er thuis een taartje te wachten. Als ik zing ‘op God vertrouw ik, en ik ken geen angst’ kan ik dat meezingen, ook al heb ik hoogtevrees. Als bumpersticker op mijn auto zou het een onwaarheid zijn, maar als lied geeft het me ruimte: ik kan mij eraan optrekken. Een inclusieve tekst geeft die ruimte en sluit niemand uit.
Bijbelse taal en beelden
We kunnen in de kerk probleemloos zingen over wijn, maar een lied over bier is raar. Brood voor onderweg is mooi, spaghetti geeft problemen. Hoe zit dat? Het antwoord is makkelijk: we houden het graag bij bijbelse beelden. Ook de taal zelf is bij voorkeur bijbels: woorden als ‘verkeer’, ‘milieu’ en ‘cultuur’ vinden we in een kerklied toch wat vreemd.
Zingbaar
Het is fijn als de mensen mee kunnen zingen. Ook daar zijn criteria voor. Een melodie die in schreden beweegt, is eenvoudiger dan één met grote sprongen, bijvoorbeeld. Voor een zingbare melodie is het ook belangrijk dat de afstand tussen de laagste en de hoogste noot niet al te groot is. En hij is niet ritmisch of harmonisch afhankelijk van een instrumentale begeleiding: je moet hem ook onbegeleid kunnen zingen zonder het spoor bijster te raken. Zomaar wat factoren die verder gaan dan smaak. Er zijn er nog wel meer: begrijpelijkheid, inhoudelijke eenduidigheid, een logische taalkundige samenhang, past de muziek bij de tekst? En dan hebben we het nog niet eens over theologie gehad.
Gewenning
Veel geliefde liederen scoren slecht naar bovenstaande maatstaven. Daarom moet ik nog een factor toevoegen: gewenning. Er zijn geloofsgemeenschappen waar complexe muziek uit volle borst wordt gezongen. Of dat nou gregoriaans is, Opwekking of Oosterhuis. De mensen hebben de muziek gaandeweg geleerd, omdat die wekelijks wordt voorgezongen en heel regelmatig terugkomt. Door gewenning kan een lied dat niet aan de muzikale eisen voldoet, tóch zingbaar blijken. Ook bij de tekst speelt gewenning een rol. Wij zingen thuis over een duizendpoot die schoenenpoetser is en over een paddenstoel die diep zucht, terwijl hij krak zegt. Probleemloos, omdat het ons vertrouwd is. Op dezelfde manier zingen we in de kerk soms heel rare dingen, vooral met Kerst. En dat is prima!
Al met al kan ik de vraag ‘wat is een goed kerklied?’ dus wel degelijk beantwoorden. Een lied is een goed lied als het aan een heleboel voorwaarden voldoet of anders gewoon als we het een goed lied vinden.
Maarten van der Bijl is cantor-organist in de Geertekerk in Utrecht.