Een weldadige kracht

De kerk belijdt dat de heilige Geest Heer is en levend maakt. Maar wat betekent dit concreet voor ons dagelijks leven en de wereld om ons heen? In Een weldadige kracht. Christelijk geloof en het alledaagse in het licht van de Geest onderzoekt Kees van der Kooi de betekenis van de Geest voor het leven van Jezus, voor zijn volgelingen en voor ons alledaags bestaan. Waar blijkt die creatieve en leven gevende kracht van Christus’ Geest in onze wereld, waar chaos en geweld de overhand lijken te hebben? Zijn er criteria om de geesten te onderscheiden?

Dit boek biedt een visie op het werk, de vruchten en de gaven van de Geest. De auteur moedigt de lezer aan om met open ogen en open oren te letten op de momenten waarop de kracht van de Geest inbreekt. Dan ontstaat er nieuwe hoop die onze kijk op en omgang met het leven verandert.

Volgehouden goedheid

Omdat de trein vanaf Amsterdam-Zuid richting Arnhem vandaag niet rijdt, besluit ik eerst naar station Duivendrecht te reizen, en vandaar de tram naar station Bijlmer Arena te nemen. In dat korte stukje, niet meer dan twee haltes, zie ik een vader met een jongen van ongeveer veertien jaar. De jongen is meervoudig beperkt, slaakt luide kreten, zwaait met de armen, trekt de aandacht van de medereizigers. De vader blijft rustig, blijft vriendelijk met hem praten – een anker van rust en geduld. Ik kijk het aan. Wat gebeurt hier? Een alledaags voorbeeld van de ongelooflijke energie en moeite die ouders, moeders en meer en meer ook vaders, steken in de zorg voor kinderen. Volgehouden goedheid.

Als ze ouders worden, hebben ze nauwelijks besef van waar ze aan beginnen. De onderbroken nachten, de inzet, de vermoeidheid, de onzekerheid over wat een kind mankeert, groeisprong, of wat voor onaangenaamheid dan ook – jonge ouders doen het, elke dag weer. Deze vader is niet de enige. Hij staat voor de tallozen, de miljoenen die deze inzet laten zien, zorg en aandacht aan hun kinderen besteden. Wat is de bron? Is dit simpel te verklaren met evolutionaire ontwikkeling en overlevingsdrang? Heeft God ermee te maken? Of zijn die twee – God en levensdrang – niet tegen elkaar uit te spelen? Krijgt de kracht van volhoudende zorg vanuit God als bron ineens nieuwe glans? Het gewone – de zorg van een vader – wordt ineens ongewoon.

Klassieke film

Een mooi voorbeeld waarin wat gewoon ineens ongewoon wordt en er een ander perspectief doorbreekt, is een scène uit de film American Beauty (1999) van Sam Mendes. De film richt zich op twee buurgezinnen in een welvarend voorstadje ergens in de Verenigde Staten. Ze wonen in mooie huizen op ruime percelen aan een rustige straat met brede trottoirs. Onder het oppervlak van moderne welvaart woedt echter de strijd om het bestaan zin te geven. De schoonheid is schijn, zo blijkt bij alle personen uit het verhaal: ieder probeert op eigen wijze de feitelijke droefgeestigheid te boven te komen, met destructieve afloop. De schoonheid in deze film zit niet in de rozen die door Ann gekweekt worden – deze rozen geuren niet – maar krijgen we te zien door de lens van buurjongen Ricky, die de gewoonte heeft van alles en nog wat op zijn videocamera vast te leggen.

Op een dag gunt hij zijn buurmeisje een kijkje in wat hij op zijn camera heeft vastgelegd: in een langgerekt shot zien we een plastic zak tussen de roodgekleurde herfstbladen door de wind opgenomen worden, heen en weer, omhoog en omlaag, als was het een spel van ravottende kinderen. De beweging en warreling bieden een adembenemend schouwspel, waarvan de schoonheid, tussen al de dwaasheid en onmacht van volwassenen in, als geschenk binnenkomt bij Ricky en zijn buurmeisje. In de woorden van Ricky: ‘Die zak was… hoe zal ik het zeggen… met me aan het dansen… als een klein kind dat vraagt om met ’m te spelen. Dat was de dag waarop ik besefte dat er een heel leven achter de dingen zit, en deze ongelooflijk weldadige kracht, die me wilde laten weten dat er geen reden is bang te zijn… Nooit.’

Te midden van de leegte vindt een doorbraak van schoonheid plaats, van een weldadige kracht. Een uitnodiging om mee te dansen. Wat is die kracht? Wat is haar geheim, wat is de bron? Kan de christelijke theologie over die uitnodiging iets zeggen?

Het bijbelboek Prediker

De theoloog en filmcriticus Robert Johnston heeft deze film geïnterpreteerd tegen de achtergrond van het bijbelboek Prediker. Prediker is verbaasd over het bestaan van alle dingen, de eindeloze cyclus van het leven en het voortdurende gepieker van mensen; hij vraagt zich af wat de betekenis van dit alles is. Toch predikt dit bijbelboek geen cynisme. Te midden van de grote vragen stelt de schrijver vast dat het een gave van God is als de mens weet te genieten van wat God hem heeft gegeven (Pred. 9:7-9). Prediker heeft geen stevige greep op het leven, geen allesomvattend begrip van de dingen, maar hij is zich wel bewust van de verrassing, het plotseling verschijnende licht, de schoonheid die het hart ontroert.

Prediker is een stem die de ervaring van gewone mensen vertolkt

In dit leven maakt God zich bekend, schenkt Hij de mensen zijn gaven. Met die gaven schijnt het licht op het voortbestaan van generaties en het gepieker van gewone mensen. De eindeloosheid, de vreemdheid, de weemoed om het voorbijgaan der dingen, de onverwachte onderdompeling in diepe rouw bij het sterven van een jong mens, en de afschuwelijke wreedheid van wat mensen elkaar aandoen, Prediker noemt het, laat het staan, maar wijst ook op het ogenschijnlijk gewone als Gods goede gave.

De stem van de gewone mens

Het boek Prediker, met zijn melancholische inzichten, maakt deel uit van de canon van de christelijke kerk. Men kan zich afvragen welke plaats het daar inneemt. Aan de rand, of past het eigenlijk niet, of hoort het er vanwege het eigen perspectief juist wel bij? Ik denk het laatste. Prediker is een stem die de ervaring van gewone mensen vertolkt en die ook binnen de christelijke gemeente thuishoort. Het is de stem die bij de apostel Paulus doorklinkt wanneer hij spreekt over de nutteloosheid waaraan de schepping onderworpen is en haar slavernij aan het verderf (Rom. 8:20-21). Maar juist de interpretatie van Paulus geeft de spanning weer die we al tegenkomen in de Tenach en nog meer in de canon van de christelijke kerk.

Prediker is verbaasd over het bestaan van alle dingen

Paulus spreekt van hoop, ‘omdat ook de schepping zelf zal worden bevrijd uit de slavernij van de vergankelijkheid en zal delen in de vrijheid en luister die Gods kinderen geschonken wordt’(Rom. 8:21). Dat is de stem van de hoop, van de belofte. Niet alle stemmen in de Bijbel zijn gelijk en dat roept de vraag op wat de taak is van de theologie. Moeten alle gegevens zo geschikt worden dat ze bij elkaar passen, als waren het stukjes van één puzzel? Of heeft de diversiteit te maken met de manier waarop God zich tot ons bestaan verhoudt, met het werk van de Geest? Ik denk het laatste. God gaat in zijn toewenden naar mens en wereld diep op dit leven in, in alle diversiteit. Van die beweging vinden we in de Bijbel de weerslag.

Het Nieuwe Testament plaatst dat allemaal – het alledaagse, de vergankelijkheid, pijn en vreugde – in het licht van twee beslissende momenten: de verschijning van Jezus Christus en de zending van zijn Geest.