Eerlijkheid eert God, anderen en onszelf

Eerlijk zijn is niet altijd makkelijk. Maar wanneer het nodig is en we ons uitspreken, ervaren we vaak persoonlijke groei, ook in ons geloof. En in het beste geval vinden we een groep waar we bij horen, waar we thuis zijn.

Vanaf dat ze klein zijn, leren we onze kinderen hoe ze eerlijk kunnen zijn. Als een driejarig kind stiekem een snoepje pakt en we zien dat, maken we daar een leermoment van. Zonder eerlijkheid kunnen we elkaar niet vertrouwen, geen vriendschappen opbouwen en geen betekenisvolle relaties aangaan. Vertrouwen vormt de basis van elke gemeenschap.

Maar eerlijkheid beperkt zich niet tot menselijke relaties. In Spreuken 21:3 lezen we dat oprechtheid jegens anderen ons dichterbij God brengt, en zelfs dat Hij liever heeft dat je eerlijk en rechtvaardig handelt dan dat je een offer zou brengen. Door eerlijk te zijn, eer je niet alleen de ander, maar ook God.

Omstandigheden en cultuur

Toch is eerlijk zijn niet altijd eenvoudig, mogelijk of zelfs wenselijk. Denk aan mensen die joden een schuilplaats boden tijdens de Tweede Wereldoorlog. In dat geval was oneerlijkheid tegenover de nazi’s noodzakelijk om levens te redden. Eerlijkheid bevindt zich soms in een grijs gebied. Ook culturele verschillen spelen een rol. Nederlanders staan bijvoorbeeld bekend om hun directe houding, die door anderen niet altijd als ‘eerlijk’ wordt begrepen. De manier waarop eerlijkheid wordt uitgedrukt, verschilt per cultuur. En toch blijven bijbelteksten over eerlijkheid overal ter wereld hetzelfde.

Vriendschap

Mijn beste vrienden zijn degenen die ik kan vertrouwen: mensen die eerlijk tegen me zijn. Dat betekent niet dat alle kritiek die ze geven makkelijk is om te horen, maar wel dat deze kritiek me verder helpt. Opbouwende kritiek is waardevol en helpt ons groeien. Onze vrienden vormen de mooiste afspiegeling van de ‘gulden regel’: behandel anderen zoals je door hen behandeld wilt worden. Ook Jezus noemt deze regel, en wel in de Bergrede.

Verantwoordelijk

Eerlijk zijn naar jezelf vraagt moed. In het Oude Testament lezen we hoe profeten Gods woorden overbrengen aan het volk. Daar hoort bij dat ze kritisch zijn en misstanden in de samenleving aankaarten. Ook vandaag verwachten we van mensen in verantwoordelijke posities een eerlijke houding. We waarderen mensen die juist in moeilijke tijden trouw zijn aan zichzelf en anderen.

De oudtestamentische Job staat bekend om zijn oprechtheid en eerlijkheid, zelfs in tijden van groot lijden. In Job 27:3-5 zegt hij tegen zijn vrienden: ‘Zolang het leven in mij ademt, zolang Gods geest mij nog doortrekt, zullen mijn lippen geen onwaarheid spreken, zal geen leugen aan mijn tong ontsnappen. Het laatst van al zal ik jullie gelijk erkennen, tot aan mijn dood houd ik mijn onschuld staande.’

Hiermee laat Job zien dat hij vasthoudt aan zijn eerlijkheid en rechtvaardigheid, zelfs als hij zwaar op de proef wordt gesteld. Voor Job is eerlijkheid niet afhankelijk van persoonlijke omstandigheden.

Gemeenschap

In onze tijd staan mensen soms lijnrecht tegenover elkaar. Het vergt moed en durf om je mening te delen, vooral als je in de minderheid bent of wanneer je relaties of werk op het spel staan. Eerlijk zijn is niet altijd eenvoudig. Toch is eerlijk zijn tegenover onszelf cruciaal in onze zoektocht naar een zinvol leven. Wie ben ik? Waar sta ik voor? Wat is echt belangrijk? Dit zijn vragen die eerlijke antwoorden verdienen.

Wanneer we deze antwoorden vinden, ervaren we rust en opluchting. Ik herinner me een jonge vrouw die zich grote zorgen maakte over klimaatverandering. Pas toen ze zich aansloot bij een actieve burgerbeweging en deelnam aan een demonstratie, ervoer ze dat ze ergens bij hoorde. Ze vond een gemeenschap van gelijkgestemden: mensen die open en eerlijk uitkwamen voor hun overtuigingen. Dat gevoel van saamhorigheid gaf haar vertrouwen en veiligheid.

De juiste gemeenschap – of dat nu een actiegroep, een kerk of een andere groep is – biedt ons een plek om onszelf te zijn. Eerlijkheid brengt ons dan niet alleen dichterbij God, maar ook dichterbij onszelf en de mensen om ons heen.