‘Gedenk de zakken die rondgaan’

Met de feestdagen wordt ook de kerstcollecte onder de aandacht gebracht. Piet de Jong kijkt wat weemoedig naar wat er allemaal is veranderd. Hij eindigt positief!

Op weg naar de viering van het kerstfeest doen veel gemeenten een extra beroep op je om geld over te maken en zo het tekort voor de begroting nog even helpen aan te vullen. Er is al veel toegezegd maar nog niet genoeg.

De donkere dagen voor Kerstmis lijken een goed moment voor een extra gave. Dat vind ik ook heel passend bij het feest van Gods inbreken in onze duisternis. Daar mag wel een extra gave van ons bij.

De wijzen uit het oosten kwamen ook niet de stal in met lege zakken, maar met goud, wierook en mirre. Aanbidding mag een moment van ontroering en verbazing zijn, van aanraking en vreugde die je onverwachts emotioneert – ook bij een stille hulde horen geschenken. Ofwel een extra collecte.

Vrolijke onderbreking

In Delfshaven collecteerden we in de kerstnacht altijd met open schalen bij de uitgang; overigens niet voor onszelf, altijd voor de voedselbank of vluchtelingenwerk. Maar wel met open schalen, want het zicht op zo’n schaal doet diepe snaren trillen. Dat deden we ook op kerstmorgen.

Maar misschien is dit intussen iets van voorbij. Tijdens corona werden overal de collectezakjes afgeschaft. Tot dan was collecteren altijd een vrolijke onderbreking van een protestantse kerkdienst geweest.

In historische kerken hingen de zogenaamde hengels naast de kansel. Daarmee rondgaan was een kunst apart. Op een bepaald moment werden ze vervangen door de veel praktischer collectezakjes. Alleen als er weinig kerkgangers waren, werden de hengels nog ingezet want dan hoefde de collectant niet al die banken in en uit te lopen.

De meeste doorgeefzakjes hadden twee handvaten. Alleen in Den Haag viel me op dat er gecollecteerd werd met zakjes met drie handvaten. Die hoefde je alleen maar een slag te draaien, terwijl je strak naar voren bleef kijken. Van professor Berkhof wordt verteld dat hij de collecte wel aankondigde met de woorden: ‘Gedenk de zakken die rondgaan.’

Maar dat lijkt voorbij, net als de historische zilveren bekers bij de Avondmaalsviering die ook overal afgeschaft zijn. In plaats daarvan zijn er een soort Heel-Holland-Bakt-achtige roestvrijstalen schalen met deksel gekomen waaronder je taart of ijs verwacht. Maar dan zijn het kleine cupjes met wijn.

De bekers die rondgingen, gingen vaak al eeuwen rond

Dat is een mooie oplossing, maar toch… De bekers die rondgingen, gingen op veel plaatsen al eeuwen rond. Daaruit hadden zo veel zusters en broeders vóór je gedronken en Christus gezegend. Meestal staan ze nog wel op de tafel.

Digitale collecte

Maar het collecteren is bijna helemaal afgeschaft. Misschien komt er in de kerstnacht nog een schaalcollecte? In bijna alle kerken is men immers gaan collecteren via internet, via een eigen app, QR-code, of via de Givt-app (niet gratis!). Het voelde vreemd, maar al snel bleek dat er veel meer geld binnenkwam dan via die twee- of driestokkige zakjes.

Mooi maar het heeft ook nadelen. Mijn vrouw zie ik dan met haar smartphone de bijdragen overmaken. Zelf doe ik niets meer, ook niet als ze niet naast me zit. Ik ga ervanuit dat ze het al gedaan heeft. Kinderen leren niet meer wat een collecte voorstelt. Ik hoor mijn vrouw nog vragen op zondagmorgen, toen de kinderen klein waren: wie wil er even geld knippen? Bonnetjes van 50 cent, 1,25 of 2,00.

Er gaan geen zakken meer rond. Je ziet ook geen geld meer, zelfs geen geknipte collectebonnen. Dat er zoals het nu gaat, meer geld binnen komt: prima. Maar van de ‘dienst der offerande’, zoals je nog weleens op een liturgie leest, word je zelden nog warm.

Geschenken aan Jezus’ voeten

In de stal van Bethlehem knielen de magiërs uit het oosten voor Jezus de Koning en Maria, zijn moeder, en aanbidden Hem. Maar dan gaan hun tassen open: goud, wierook en mirre. Dat zijn allemaal kostbare geschenken die geschikt zijn voor een koning. Zo ging het al bij koning David en Salomo. Vaak hoorden er behalve deze geschenken ook wapens bij.

Van de ‘dienst der offerande’ word je zelden nog warm

Goud geldt in alle tijden als het beste, zeg maar je kale ziel en mensenbestaan. Wierook staat voor aanbidding. Waar je wierook ruikt, weet je dat je moet knielen – God is in ons midden – zonder bang te zijn gemanipuleerd te worden. En mirre is gewoon het symbool van liefde. Lees Hooglied. Meestal meegebracht door de zwarte broeder, want die hebben met liefde een eigen pijnlijk verhaal. Kerstnacht blijft een aanrader. Nodig collega’s en vrienden uit.

Het wemelt deze weken van de mensen die nu al opzien tegen al die vreselijke seculiere kerstfeestjes. Men laat zich graag voor die ene bijzondere avond in de kerk uitnodigen en meenemen.

Ga op tijd. Geef ze het gevoel dat ze erbij horen, dat de God van Jezus niemand overslaat. Vergeet niet te knielen. En leg gewoon jouw goud, wierook en mirre aan Jezus’ voeten. En ook alle wapens. Als alle politici dat nu ook eens deden. Ze zijn niet meer nodig. Van aanbidding en geven – via zakken die rondgaan of digitaal – word je altijd heel vrolijk.