Geestelijke vorming voor héél de mens
In deze bijdrage worden de waarde en de mogelijkheden van de methode Geestelijke vorming…enz. verduidelijkt via een casus, het verhaal van Nathalie. Heel concreet dus, zoals het ons in ons pastoraal bezigzijn allemaal kan overkomen.
Introductie
Wat is voor jou belangrijk in jouw geestelijke vorming als mens? Deze vraag is de inzet van de methode Geestelijke vorming, gesprekskaarten voor pastorale verdieping.
Deze kaartenset is een middel voor pastores om samen met pastoranten een reis van zes gesprekken aan te gaan. De thema’s van de kaartenset omvatten het hele leven: geloofspraktijken, geestelijk leven, moreel karakter en emotioneel welzijn. In het pastoraat krijgen de eerste twee gebieden vaak veel aandacht. Om recht te doen aan de geestelijke vorming van héél de mens is het echter belangrijk dat er ook oog is voor het morele karakter en emotionele welzijn. Aan de hand van het verhaal van Nathalie vertel ik waarom zo’n holistische benadering in het pastoraat waardevol is.
Ze gooit haar spullen neer, pakt mij bij de hand en begeleidt mij naar de kraan…
Nathalie’s verhaal
De huiskamer is rustig wanneer ik, als geestelijk verzorger bij het Leger des Heils, mijn werkdag begin. Vandaag ben ik in één van de maatschappelijke opvanglocaties die ik wekelijks bezoek. Net op het moment dat ik besluit een kopje koffie te nemen, komt de 28-jarige Nathalie binnen. Ze kijkt nors voor zich uit. Ze is verzonken in haar eigen gedachten en afgesloten voor de wereld om haar heen. Terwijl ik de vers gezette koffie inschenk, schiet de deksel los en morst de koffie over mijn handen en de vloer. Nathalie ziet het gebeuren en aarzelt geen seconde. Ze gooit haar spullen neer, pakt mij bij de hand en begeleidt mij naar de kraan. Daarna pakt ze een doekje en maakt ze de vloer schoon. Als de rust weer is teruggekeerd, besluiten we samen een kopje koffie te drinken.
Zo raken we, voor het eerst in zes maanden, met elkaar in gesprek. Nathalie vertelt over haar situatie en hoe ze terecht is gekomen bij het Leger des Heils. Ze vertelt dat ze zich verdeeld voelt, omdat de gemaakte keuzes in haar leven niet altijd stroken met wat ze van binnen gelooft en wie ze wil zijn.
In het gesprek werd duidelijk dat haar eigenwaarde hieronder leed. Ze vertelde dat ze zichzelf niet meer in de spiegel kon aankijken. God aankijken durfde ze ook niet. Naar de kerk ging ze al jaren niet meer. Door alles wat ze had meegemaakt worstelde ze met sociale angsten, waardoor ze zich ongemakkelijk voelde in (grote) gezelschappen. Toen ze door het overlijden van haar oma haar thuis verloor, had ze niemand op wie ze kon terugvallen. ‘En nu zit ik hier, in de ellende, als dakloze’, concludeerde ze. ‘Weet je’, begon ik, ‘ik heb je vanochtend leren kennen als Nathalie.’
Vier gebieden van mens-zijn
Geloofspraktijken helpen om als mens gevormd te worden. Door de eeuwen heen hebben christenen verschillende disciplines en praktijken omarmd om hun geloof te verdiepen en een plek te geven in hun dagelijkse leven. De praktijken die in de kaartenset genoemd worden zijn: gebed, meditatief Bijbellezen, vieren, gemeenschap, spirituele retraite, zelfonderzoek en belijden, de rustdag, eenvoud, groene spiritualiteit en gastvrijheid.
Het geestelijk leven wordt in de kaartenset verkend vanuit de vruchten van de Geest: vreugde, vrede, zelfbeheersing, zachtmoedigheid, goedheid, liefde, geduld, geloof en vriendelijkheid.
De metafoor van de vrucht benadrukt de mogelijkheid van groei. Daarnaast is de deugd ‘hoop’ aan deze set toegevoegd. De kaarten uit de set Moreel Karakter dagen de pastorant uit om stil te staan bij eigenschappen die zijn of haar karakter vormen. De Amerikaanse theoloog Stanley Hauerwas beschouwt het karakter als de kern van het mens-zijn: ‘It is our character that determines the primary orientation and direction which we embody through our beliefs and actions’ (Character and the Christian Life, 2009). De set bevat de volgende thema’s: moed, nederigheid, eerlijkheid, integriteit, vredelievendheid, rechtvaardigheid, praktische wijsheid, solidariteit, mededogen en zorg voor het milieu.
Voor de set Emotioneel Welzijn hebben de emoties, eigenschappen en instellingen die centraal staan in de positieve psychologie als inspiratie gediend. De thema’s in deze set zijn: in het moment zijn (flow), zelfdiscipline, positiviteit, nieuwsgierigheid en verbeeldingskracht, persoonlijke groei, zelfacceptatie, zingeving en doel in het leven, sociaal en verbindend, levenskunst en autonomie.
In de christelijke gemeenschap speelt wederkerigheid een belangrijke rol in de vorming van het emotioneel welzijn. In lijn met het evangelie streeft een individu zijn persoonlijke behoeften en ambities na, maar hij/zij doet dit vanuit liefdevolle toewijding aan het emotionele welzijn van de ander. Vanuit geestelijk perspectief speelt de waarde ‘dienstbaarheid’ in dit alles een grote rol: de mens wordt opgeroepen om gekregen gaven in te zetten om elkaar te dienen. Zo geven we de rijkdom van Gods genade aan elkaar door (1 Petr. 4:10).
Ik vertelde haar het verhaal van de voetwassing en de opdracht die Jezus geeft om, in navolging van Hem, elkaar de voeten te wassen. ‘Vandaag heb jij mijn voeten gewassen. Je toonde moed door op mij af te stappen, terwijl ik een totale vreemdeling voor je was. Het was alsof je je eigen problemen voor een moment leek te vergeten. Ik kom hier op bezoek om mensen te begeleiden. Vanochtend draaide je de rollen om en hielp jij mij. Ik zag liefde en zorgzaamheid in je ogen.’ Nathalie wordt stil en haar ogen vullen zich met tranen.
Het was duidelijk dat de gebeurtenis van deze ochtend en het gesprek haar diep hadden geraakt: ‘Dit is wie ik wil zijn. Dit is hoe ik me wil voelen. Heel. Compleet. Mens.’ Er verschijnt een glimlach op haar gezicht, klein maar oprecht. Op dat moment komt een vriendin van Nathalie de woonkamer binnenlopen. Nathalie kijkt me aan zegt: ‘O ja, ik moet gaan. Nou, bedankt hoor. Nu ik op Jezus leek, ga ik misschien vanavond wel weer een keer met Hem praten.’
Ze kon zichzelf niet meer in de spiegel aankijken, God aankijken durfde ze ook niet
Ruimte voor reflectie
Het verhaal van Nathalie laat zien dat haar morele handelen invloed had op haar emotioneel welzijn en geloofspraktijk. Door haar zorgzame handeling kwam ze niet alleen in verbinding met mij, maar ook met zichzelf en met God. In de periode die volgde, groeide Nathalie’s vertrouwen in mensen en lukte het haar steeds beter om sociale relaties aan te gaan. Inmiddels heeft ze, geheel uit eigen initiatief, de stap gezet om mee te doen aan de wekelijkse Bijbelstudie.
Geestelijke vorming vindt plaats in het dagelijkse leven, in spontane ontmoetingen en ervaringen. Tegelijkertijd vraagt het om bewuste reflectie. Juist daarom is het waardevol om levensthema’s in een gestructureerde vorm te bespreken. De pastorale gesprekken binnen deze methodiek bieden een veilige ruimte, waarin mensen kunnen reflecteren op wie ze zijn en stilstaan bij wie ze willen worden in het licht van Gods liefde.
De mens als één geheel
Geestelijke vorming betreft alle facetten van het leven: het gaat over hoe je leeft, handelt, denkt, voelt, en je relatie met God en anderen vormgeeft. Het logo van de methode laat zien dat de vier gebieden herkenbaar zijn door hun eigenheid. Tegelijkertijd zijn ze onlosmakelijk met elkaar verbonden, vloeien ze in elkaar over en beïnvloeden ze elkaar. Juist daarom is het zo belangrijk om mensen als één geheel te benaderen. In de Bijbel zien we deze holistische benadering van mens-zijn overal terug. De boodschap is duidelijk: heb God lief met alles wat je bent en alles wat je hebt (Deut. 6:4-5). Dit is een doorlopend proces van groei, waarbij we als beelddrager van God in navolging van Jezus Zijn karakter mogen leren weerspiegelen.
Irene Potappel-Weerheim is werkzaam als geestelijk verzorger bij het Leger des Heils. Daarnaast is ze vertaler en mede-ontwikkelaar van de methode Geestelijke vorming. Gesprekskaarten voor pastorale verdieping.
