Gerard den Hertog over Dietrich Bonhoeffer
Naar aanleiding van het verschijnen van het nieuwste boek over Dietrich Bonhoeffer publiceren wij met toestemming de inleiding van het boek Geïnspireerd en uitgedaagd door Dietrich Bonhoeffer. Dit boek is geschreven door Gerard den Hertog en Barend Kamphuis. Hieronder de woorden van Gerard den Hertog.
Bonhoeffer was de grote ontdekking voor mij, toen ik in 1967 begon met de studie theologie. Ik las Nachfolge en meteen ook het boek, waarin hij beschreef hoe ze in het Predigerseminar Finkenwalde met elkaar geleefd hadden: Gemeinsames Leben. En niet te vergeten het boekje over de Psalmen uit 1940: Das Gebetbuch der Bibel. In 1968 kocht ik van mijn studentenbudget ook de toen net vertaalde grote biografie van Eberhard Bethge en heb die ook helemaal gelezen. Maar ik vermeld er eerlijk bij dat ik in de beschrijving van de Duitse kerkstrijd het spoor bijster raakte. In mijn studententijd verzamelde ik alles wat er van Bonhoeffer toen te krijgen was, en las het – zoals dat heet – met rode oortjes.
In die tijd werd Bonhoeffer vooral gezien als voorloper van de God-is-dood-theologie. In 1970 verscheen het boek van J. Sperna Weiland: Het einde van de religie. Verder op het spoor van Bonhoeffer. Ik mocht dat recenseren voor het Vox Theologica, een theologisch tijdschrift voor en door theologische studenten. De titel van het boek van Sperna Weiland sprak voor zichzelf. In de brieven die Bonhoeffer voorjaar 1944 uit de gevangenis schreef over het naderende religie-loze tijdperk stelde hij dat we zonder God als ‘gatenvuller’ voor onze verlegenheden en onopgeloste vragen zien uit te komen. Hij pleitte daarin voor een niet-religieuze interpretatie van het evangelie. De trend van veel van wat er toentertijd over Bonhoeffer geschreven werd ging daarin mee. Dat Bonhoeffer er in dezelfde brieven op wees dat de kerk middenin het dorp staat, en dat het evangelie dus niet alleen maar heel zacht mag klinken aan de randen van het bestaan, werd niet verdisconteerd. En dat hij in dezelfde periode een prachtige uitleg van de eerste tafel van de Tien Woorden schreef, met daarin ook diverse accenten uit de ‘niet-religieuze interpretatie’ verwerkt, en eind december 1944 nog een lied als ‘Von guten Mächten’ dichtte, werd genegeerd of verklaard als terugval in een oude manier van denken en geloven. Het kon mij geenszins overtuigen. Dat was niet omdat ik het graag anders zag, al zal dat onbewust meegespeeld hebben. Het was vooral omdat ik het een ondeugdelijke en zelfs onzindelijke werkwijze vond om Bonhoeffer niet uit te laten praten en voor zichzelf te laten spreken, maar er uit te lichten wat jou uitkomt en te gebruiken voor jouw program.
Door de jaren heen ben ik met Bonhoeffer bezig gebleven, maar schreef niet veel over hem. In 2006 werd er mede door mij een Bonhoefferdag op de Theologische Universiteit Apeldoorn gehouden, ter gelegenheid van zijn honderdste geboortedag. Niet lang daarna kwam Nico de Waal naar mij toe met de vraag, wat ik dacht van een vertaling van Bonhoeffers Ethik in het Nederlands. Ik moet daar enthousiast op gereageerd hebben, en vervolgens hebben dr. Wilken Veen en ik die toen samen klaargemaakt. Ergens in die tijd vroeg ik langs mijn neus weg aan Piet Segers van reisbureau Historizon, waarom er nooit Bonhoefferreizen werden aangeboden. Hij speelde de bal terug, en zo kwam het dat Barend Kamphuis en ik vanaf 2012 verschillende reizen hebben geleid.
Sindsdien is het hek van de dam. Lezingen voor predikanten, leeskringen, AKZ+cursussen, noem maar op. Wat mij het meest aanspreekt in Bonhoeffer is het onlosmakelijk verbonden zijn van geloof en handelen, en de aandacht voor de ‘binnenkant’ ervan, de omgang met God. Die heeft me als student al gefascineerd, en dat is nog altijd zo. Het heeft mij geïnspireerd en uitgedaagd, en de ervaringen op spreekbeurten en tijdens reizen maakten duidelijk dat er velen zijn die het net zo ervaren.
Geïnspireerd en uitgedaagd door Dietrich Bonhoeffer
In Geïnspireerd en uitgedaagd door Bonhoeffer schetsen de theologen Gerard den Hertog en Barend Kamphuis beknopt de levensloop van Bonhoeffer, waarbij bepaalde lijnen en perioden uitvoeriger aandacht krijgen. Daarna volgen enkele theologische peilingen van Bonhoeffers theologie. Hoe komt het toch dat Dietrich Bonhoeffer ons nog altijd inspireert en uitdaagt? In dit boek geven Gerard den Hertog en Barend Kamphuis hun persoonlijke antwoord op die vraag, en laten zij zien wat dat bij hen teweeggebracht heeft.
