Filmdiscussie binnen de gemeente

Een uitgebreide handreiking voor het leiden van een filmgesprek

Je zou je kunnen afvragen waarom we überhaupt naar films zouden kijken alvorens we het gaan hebben over waarom we film binnen de gemeente zouden willen inzetten. Ten eerste, interactie met de creatieve uitingen van een ander kan je rijker maken, beter inspireren en motiveren, en je ervaring met de diepte en breedte van menselijke emoties vergroten. Of dit ook daadwerkelijk gebeurt, hangt echter af van de manier waarop die interactie plaatsvindt. Te veel filmkijken leidt bijvoorbeeld al snel tot vervreemding van het ‘echte leven’ en een afstomping van de emoties. Toch is de belofte die schuilt in het bezig zijn met de creatieve uitingen van anderen zo belangrijk dat een ieder die het leven liefheeft kunst wel serieus moet nemen. Serieuze omgang met film betekent bewust (kritisch) kijken en liefst bespreken. Natuurlijk is er kunst in een veelheid van vormen en hoeft men niet per se deze kunstvorm te benutten.

Belang voor de gemeente

Van één ding kunnen we zeker zijn, en dat is dat de meeste gemeenteleden in deze tijd al heel wat blootstelling aan film hebben. Er is geen ander kunstvorm die tegenwoordig zo’n diepe impact op de maatschappij heeft. Bewust discussiëren betekent dus ook toerusten om de impact van al die beelden op gezonde wijze een plaats te leren geven. Tevens is de bewuste interactie met film de ideale manier om bezig te zijn met de vragen die ook echt onder ons leven. Dan moet men natuurlijk wel de ietwat serieuzere films pakken. Het is ook een terrein waar we snel op existentieel vlak de aansluiting hebben met mensen die heel verschillende levensovertuigingen hebben. Idealiter zou de filmdiscussie een plek moeten zijn waar onze niet-gelovige buurman naartoe zou kunnen gaan en ontdekken dat de gelovige net als hij of zij mens van vlees en bloed is die stoeit met de herkenbare vragen van betekenis en zinnigheid van het leven. Laagdrempelig en relevant zijn twee kreten die hier ‘to the point’ zijn. Wil de filmdiscussie echter tot zijn recht komen, dan moet het met een bereidheid tot kritische interactie gebeuren.

Waarom?

Waarom is het van belang dat we kritisch omgaan met films en met elkaar over het geziene doorpraten? De overkoepelend reden is duidelijk: als je niet bewust kijkt, word je een speelbal van alles waaraan je blootgesteld wordt. Maar we kunnen dat ook nog wat toespitsen.

• Kunst wil communiceren. Kunst presenteert zich aan de kijker of luisteraar juist omdat ze wil communiceren. Ze komt dan pas helemaal tot haar recht. Ook film draagt dit verlangen in zich. Daarom is het legitiem om je bewust af te vragen ‘wat wordt hier gezegd?’ Misschien is het bespreken van een film nadat je hem hebt bekeken wel de meest respectvolle manier om ermee om te gaan.
• Kunst kan een krachtige invloed op onze gedrag hebben. Omdat kunst de fantasie en verbeelding aanspreekt heeft ze een krachtige werking op ons gedrag. Dit komt omdat dit terrein van ons menszijn functioneert als een dynamo voor onze energie. Als je het beeldend vermogen aan kunt spreken, oefen je invloed uit op dat wat ons motiveert. Film doet dit in grote mate, en het effect daarvan zien we om ons heen. Onze maatschappij wordt sterk beïnvloed door wat zich afspeelt op het doek. Wat mooi of lelijk gevonden wordt, zelfs welk formaat ons lichaam zou moeten hebben wordt grotendeels bepaald door wat wij zien in films en op de televisie. Dit is een heel belangrijke reden waarom we ons moeten afvragen waar een film ons toe aanzet en of we dat nou echt willen. Kritisch kijken helpt ons een filter aan te leggen voor wat we ons gedrag laten bepalen.
• Kritische interactie vergroot het plezier van het kijken. Dat komt omdat we er dan meer uithalen. Zodra we gaan vragen ‘wat wordt er gezegd?’ worden we ons bewust van de thema’s die een rol spelen, en dat helpt ons te zien welke keuzes de regisseur maakte bij de opbouw van zijn film. Zo kunnen we bijvoorbeeld als we ons bewust worden dat het thema ‘verlossing’ (één offert zich op om anderen te redden) een centrale rol speelt in de film The Matrix, de vele impliciete referenties naar de Bijbelse verlossings-geschiedenis gaan zien. We zullen Cypher herkennen als de archetypische Judasfiguur en Neo als de Christusfiguur die een dood en wederopstanding meemaakt, daarin bijgestaan door Trinity (drie-eenheid), enz. Het gebruik van christelijke symbolen betekent hier echter niet dat een christelijke levensbeschouwing wordt onderschreven. Maar het kijkplezier neemt toe als je doorkrijgt waar het om draait in deze film.
• Samen praten over een film vergroot inzicht. Met name kritische interactie in een groep (discussie) vergroot de kans dat we er meer uithalen. Door te horen welke verbanden en details anderen hebben opgemerkt, gaan we zelf ook meer zien. Ook biedt bewustwording van wat er allemaal gezegd wordt bescherming tegen een potentieel onwenselijke invloed.

Wat heeft film met geloof te maken?

• Film als drager van levensbeschouwing. Juist omdat film de kunstvorm is die bij uitstek het gedachtegoed van onze tijd belichaamt, wordt de laag van geloofsovertuigingen aangeboord. De betere films zijn heel vaak met de grote vragen van het leven bezig. Wie zijn wij? Waar komen wij vandaan? Waar gaan wij naartoe? Wat heeft nou echt betekenis en waarde? Is er een andere dimensie? Bestaat er meer dan wat wij wetenschappelijk kunnen vaststellen? Allemaal vragen die een prima ingang bieden voor discussie over de wezenlijke levensvragen en de waarheid van het evangelie.
• Films die tot geloof aansporen. Wat we nodig hebben zijn films die de waarheidszoektocht aandurven, niet per se degene die de goede antwoorden aandragen. Onze vraag moet zijn: wat is het waarheids-gehalte van de gegeven antwoorden? Doordat films de fantasie activeren en een taal spreken die begrepen kan worden (de taal van de beelden), zijn ze uitermate geschikt om de apathie te doorbreken en een gesprek op gang te brengen.

Hoe kijk je bewuster?

Filmkeuze

Zoek films die de juiste vragen aan de orde stellen. Let ook op de kwaliteit van de film: als de vragen niet op zo’n wijze aan de orde gesteld worden dat de kijker geprikkeld wordt om uit zijn apathie te stappen, heeft het weinig meerwaarde om dat via film te doen.

Criteria voor welke niet: er wordt door christenen vaak meer gesproken over welke films we niet zouden moeten kijken dan welke wel. In die afweging staan morele kwesties meestal voorop: is er te veel seks, geweld of grove taal? Deze afwegingen verzanden echter makkelijk in moralisme als ze niet gepaard gaan met de vraag in welk licht deze dingen worden afgebeeld. De twee zaken die hier aan de orde zijn, zijn ‘models’ (voorbeelden) en ‘morals’ (principes). Beide zijn even belangrijk. De juiste vraag is of de dingen die echt goed zijn ook als goed en aantrekkelijk neergezet worden, en de dingen die destructief en slecht zijn als weerzinwekkend en afstotend uitgebeeld worden.

Ook is het belangrijk of een film respect heeft voor de kijker. Als een filmmaker het kwaad wil neerzetten en becommentariëren, kan hij dat op twee manieren doen. Hij kan de kijker tot voyeur of deelnemer maken van zaken die hij of zij wellicht helemaal niet op het netvlies had willen hebben. Of hij kan de kijker toeschouwer laten blijven. Dat eerste gebeurt in al die films waar wij als kijker het perspectief  gegeven worden van de gluurder in de kast die door een kiertje kijkt. Een voorbeeld van het andere zou men kunnen vinden in een film als Dead Man Walking waar de kijker van tijd tot tijd eraan herinnerd word dat het filmische beelden zijn wanneer gruwelijkheden afgebeeld worden, door typisch filmische camerahoeken te kiezen zoals de ‘top shot’ of de zwevende camera die recht rond een gebeuren beweegt.

Kijk twee keer

Vaak is het twee keer bekijken van een film die veel te bieden heeft een ideale manier om het proces van bewustwording op gang te brengen. Men heeft dan net wat meer tijd en ruimte om te evalueren wat er nou eigenlijk gezegd word. Dit vergroot het kijkplezier enorm als men een discussie wil gaan voeren. Het is sowieso absoluut noodzakelijk om een film zelf gezien te hebben alvorens men hem in gemeentelijke context gaat aanbieden als discussiefilm. Het advies van iemand anders is nooit goed genoeg. Wil je een goed gesprek kunnen leiden, dan moet de film je wat doen (positief of negatief), en we zijn nu eenmaal heel verschillend wat dat betreft. Ook zijn lang niet alle films geschikt voor ieder publiek, en iemand die al deel uitmaakt van een groep kan het beste beoordelen of iets in een bepaalde setting aanvaardbaar is of teveel aanstoot zal geven. Bij een geplande discussieavond is het vaak belangrijk om in de aankondiging aan te geven wat mensen kunnen verwachten, vooral als er dingen zijn die wellicht voor sommigen aanstootgevend kunnen zijn. Ook hier zijn de grenzen voor ieder persoon verschillend en kan veel frustratie voorkomen worden door heldere communicatie.

Vragen stellen

Welk wereldbeeld en mensbeeld worden gehanteerd? Welk menselijk dilemma wordt aan de orde gesteld, en welk antwoord wordt aangereikt? (oftewel: waar kunnen we verlossing vinden?) Zo worden bijvoorbeeld in de film Les Misérables twee oplossingen voor de zondigheid van mensen met elkaar vergeleken: genade of het naleven van de wet. In die film wordt uiteindelijk een duidelijke keuze voor genade gemaakt. ‘Welk toekomstperspectief hanteert een film?’ is een belangrijke discussievraag bij science fiction en futuristische films. Vertrouwt men erop dat de menselijke techniek uiteindelijk door een soort evolutionair proces de problemen zal oplossen en ons zal verlossen? Of is er een pessimistisch doemperspectief dat ervan uitgaat dat we het met zijn allen gaan verknallen, dat er geen verlossing is, of dat die van buitenaf moet komen?

De belangrijkste vraag blijft: zijn wij het eens met de probleemanalyse en wordt de oplossing (verlossing) in de juiste hoek gezocht? Is dit waar ten aanzien van hoe het leven echt in elkaar zit? Als christen gaat op dit punt altijd de Bijbelse achtergrond van ons perspectief op het leven meespelen.

Praktische tip

Als men buiten de huiskamersetting een film wil tonen, komen er vaak kosten voor de filmrechten aan te pas. Op www.videma.nl kan men uitzoeken wat het gaat kosten om dat goed te regelen.