Helemaal af of helemaal klaar
Beate Rose is predikant/geestelijk verzorger in de verpleeghuiszorg en redactielid van Open Deur.
Een vrouw op hoge leeftijd, alleen na het overlijden van haar man, wordt vrienden met de vogels. Elke dag na haar ontbijt geeft ze ze wat broodkorsten. Na een tijdje wachten de vogels haar al op terwijl ze zit te eten. Vijanden heeft ze ook, de grote zwarte kraaien, die het brood wegkapen voor de kleintjes. Door scherp observeren ontdekt ze hoe ze dat kan omzeilen. Stralend vertelt ze soms hoe het haar weer gelukt is te zorgen voor een eerlijke verdeling. Haar kinderen herkennen daarin hoe ze haar leven lang is geweest. Altijd in de weer om voor anderen te zorgen, met een scherp oog voor wie in de verdrukking dreigt te komen.
Als zij vanwege dementie opgenomen wordt op een gesloten afdeling, ziet ze daar in de huiskamer een kleine vogel in een kooi. Ze begroet hem zonder woorden, met een blik van herkenning en vreugde. We beelden ons in dat zij ziet dat tenminste een van haar lievelingen het heeft gered. We hopen dat ze trots en tevreden kan zijn met wat ze heeft bereikt. Niet lang na de opname overlijdt ze, op eigen kracht, met de rust van iemand die haar leven voltooid weet.
WAARDIG EINDE
Het begrip ‘voltooid leven’ heeft in de afgelopen jaren een heel specifieke betekenis gekregen. Het is helemaal gekleurd door de discussie die op gang gekomen is door de Vereniging voor Vrijwillige Euthanasie, de mensen van ‘Uit Vrije wil’ en de initiatiefwet ‘Waardig levenseinde’. ‘Met ‘voltooid leven’ duiden ze de levens aan van mensen op oudere leeftijd die niet meer verder willen. Ze vinden dat je zelf mag bepalen wanneer het zover is. En dat je dan recht hebt op hulp om je leven te beëindigen. Net als mensen die euthanasie krijgen omdat zij ongeneeslijk ziek zijn en ondraaglijk lijden.
LIJDEN AAN HET LEVEN
Ethica Els van Wijngaarden ging op zoek naar de ervaringen van ouderen die vinden dat hun leven voltooid is en een doodswens hebben. Ze sprak uitgebreid met een aantal van hen en schreef er een boek over. In de gesprekken bleek dat het woord ‘voltooid’ vaak niet op zijn plaats is. Deze mensen beleven hun leven of zichzelf eerder als onaf, waardeloos, zinloos en beschadigd. Daar lijden ze onder en ze zien geen mogelijkheden om daar nog iets aan te veranderen. Behalve dan de dood, die een einde maakt aan het lijden.
Sinds het verschijnen van het boek van Van Wijngaarden en andere publicaties, lijkt het erop dat de ervaringen van mensen die hun leven voltooid vinden ook anders benoemd worden. ‘Lijden aan het leven’, bijvoorbeeld, raakt meer ingeburgerd.
‘IK HEB EEN MOOI LEVEN GEHAD’
In het verpleeghuis waar ik werk, zeggen mensen zelden: ‘mijn leven is voltooid’. Mensen van wie het leven goed verlopen is, te doen was, zeggen soms: ‘Ik heb een mooi leven gehad.’ En als het einde daar is, zeggen ze vaak: ‘Het is goed.’ Het woord ‘voltooid’ is misschien te plechtig en te pretentieus. Zolang je leeft, is je leven ook niet echt voltooid – wie weet wat er nog komt? Je leven voltooien is ook niet iets wat je zelf doet. Er is een flinke portie geluk mee gemoeid. Wat je meekrijgt heb je niet in de hand, en wat je meemaakt ook niet. Mensen met een gaaf leven zijn op het einde vaak bescheiden over hun eigen aandeel. En dankbaar voor wat ze hebben ontvangen.
Zolang je leeft, is je leven niet echt voltooid
ONVOLTOOID SAMENLEVEN
Mensen die zeggen: ‘mijn leven is voltooid’, bedoelen tien tegen een dat ze er klaar mee zijn en het laatste stukje hun gestolen kan worden. Zij hebben vaak al veel geleden, weinig geluk gehad, en ouder worden maakt het leven meestal niet gemakkelijker. Maar of hulp om te sterven dan het enige juiste antwoord is? Els van Wijngaarden vertelt hoe sommige mensen die ze interviewde, opleefden door de aandacht en de gesprekken. De kans krijgen om je uit te spreken, de dingen te benoemen zoals ze zijn – dat daar zo’n tekort aan kan zijn, dat is erg. Die eenzaamheid. Ons samenleven is nog lang niet voltooid.
ELS VAN WIJNGAARDEN, ‘VOLTOOID LEVEN. OVER LEVEN EN WILLEN STERVEN’, AMSTERDAM, 2016.
