Ik ben de zon, jullie ster

Hoe oud is de zon? Hoe heet is ze? Wat is ze voor ster? Hoe ver weg is ze? En hoe kun je veilig naar de zon kijken?

De zon is de ster die het dichtst bij de aarde staat. Een heel gewone ster. Niet heel erg groot. Niet extreem zwaar. Wat ongewoon is, is dat onze zon geen maatje heeft. Veel andere sterren hebben dat wel. Het zijn dubbelsterren. Dat wil zeggen dat twee of meer sterren min of meer tegelijk worden geboren en hun leven samen doorbrengen, in elkaars invloedssfeer en aantrekkingskracht. Onze ster, de zon, is echter alleen. De dichtstbijzijnde andere ster, Proxima Centauri, staat te ver weg, op 4,25 lichtjaar. De zon heeft wel een heel aantal planeten om zich heen draaien, maar ook dat is heel normaal in het heelal. Sterrenkundigen ontdekken sinds een tiental jaar ongelooflijk veel sterren met planeten.

Miljoenen graden heet

Als je naar de zon kijkt, kijk je terug in de tijd. Het licht doet er namelijk 8 minuten over om vanaf de zon bij jou te komen. Wat je dan ziet, is maar een klein deel van de zon. Je kijkt eigenlijk op een gaslaag met een temperatuur van ongeveer 5000 graden Kelvin. Dat is het bolletje dat je ziet als er wolken of mist voor de zon schuiven. Maar daarbuiten is er nog veel meer gas, dat nog veel heter, echt heel veel heter is. Miljoenen graden heet. Zo heet dat je dat niet kunt zien, behalve met speciale telescopen die straling in andere golflengten kunnen opvangen en zichtbaar maken.

4,5 miljard jaar

De zon is nu ongeveer op de helft van haar leven. In het begin was er alleen een grote wolk waterstofgas die onder invloed van haar eigen zwaartekracht langzaam samentrok. Totdat er een zodanige verdichting ontstond, dat er in het gas kernfusiereacties op gang kwamen. Die reacties vormen nog steeds de energiebron van de zon, want daar komt heel veel energie bij vrij. En dat al 4,5 miljard jaar lang. Dag en nacht, volcontinu. De waterstofvoorraad is genoeg voor nog eens zo’n periode. Dan raakt de voorraad uitgeput. De zon zal eerst uitzetten, tot voorbij de baan van de aarde. Dan zal ze krimpen en uiteindelijk imploderen in een supernova. Ook dat is niet uitzonderlijk. Dat gebeurt bij de meeste sterren.

Zonnevlekken

Net zoals veel andere dingen in de natuur, heeft ook de zon een cyclus. Iedere elf jaar neemt het aantal zonnevlekken toe en weer af. Zonnevlekken zijn verstoringen in het magnetisch veld van de zon. Als je het zonnebeeld projecteert, zie je die zonnevlekjes echt als zwartgrijze vlekjes, die gaandeweg ook veranderen van vorm, groter worden of verdwijnen. Deze verstoringen van het magnetisch veld kunnen ook voor uitbarstingen zorgen die zo sterk zijn dat de stroom op aarde of internetverbindingen helemaal wegvallen. Dat gebeurt alleen als de uitbarstingen in de richting van de aarde plaatsvinden.

We zitten in 2023 weer in een opgaande lijn wat het aantal zonnevlekken op de zon betreft. Het is leuk om dat zelf te volgen en te bekijken. Maar wees gewaarschuwd: KIJK NOOIT rechtstreeks in de zon. Niet met het blote oog en zeker niet met een verrekijker of een telescoop! Binnen een fractie van een seconde is je netvlies stuk gebrand!

Je kunt het beste een beeldje van de zon projecteren op een wit velletje papier. Dat velletje houd je 15-30 centimeter achter de verrekijker zodat je het zonbeeld op het velletje geprojecteerd ziet. Let wel op: ook dan kan het heel erg heet worden in de telescoop of de verrekijker. Is die van plastic, dan kan hij smelten. Je kunt ook een zonnefilter kopen die je voor de lens van de telescoop of verrekijker plaatst. Dan kun je er wel doorheen kijken. Pas ook dan op, want die filters zijn van een soort alu-folie dat makkelijk scheurt.

Wil je de gebeurtenissen op de zon volgen, dan kun je naar een sterrenwacht. Op www.astronomie.nl/publiekssterrenwachten-16 staat een overzicht van sterrenwachten in Nederland. Het kan ook digitaal. Kijk bijvoorbeeld op www.spaceweatherlive.com/en/solar-activity.html.