Is het tij aan het keren?

Sinds ik jong was heb ik nooit anders geweten dan dat jongeren minder gelovig zijn dan ouderen. De gestaag vooruitschrijdende secularisatie was, met name in het christelijke Westen, een vanzelfsprekendheid. Het leek normaal dat het aantal mensen dat op zondag “nog” naar een viering ging alsmaar afnam.

Sinds een aantal jaren dient een nieuwe tendens zich aan bij de oudere tieners en de twintigers. In landen als Frankrijk en Groot-Brittanië wordt die zo duidelijk dat godsdienssociologen er niet meer om heen kunnen. Ook in de nochtans zo seculiere Lage Landen wordt het langzaam maar zeker merkbaar. Het aantal doopsels van babys blijft snel afnemen. Daar staat echter tegenover dat opvallend meer jongeren vragen om gedoopt of gevormd te worden. Het kerkbezoek van de jongste generatie, in het bijzonder in de Katholieke Kerk, is in de lift. Er is een duidelijk stijgende lijn in de verkoop van Bijbels. In tegenstelling tot wat gebruikelijk was betreft het hier meer jonge mannen dan jonge vrouwen.

Zou het kunnen dat de mythe van de zelfmaakbaarheid zijn beste tijd heeft gehad? Krijgt het ongrijpbare van het mysterie opnieuw relevantie? Het is een feit dat van het christelijk geloof een vernieuwde aantrekkingskracht uitgaat. Een groeiende groep jonge mensen is geboeid door Jezus. Ook andere christelijke kerken en religies merken een soortgelijke tendens.

Als jezuïet-schrijver ben ik uiteraard maar wat blij met deze evolutie. Ze stelt mij en het team waarin ik werk in het Ignatiushuis in Amsterdam voor boeiende uitdagingen.

Geloofsvorming

Die jongeren hebben – net als andere christenen – nood aan geloofsvorming. Christen worden duurt een levenlang. Enthousiasme en goede wil zijn waardevol maar volstaan niet. Een langdurige en soms eisende inwijding is nodig. Een meerderheid van de nieuwkomers geeft aan dat zij hiervoor vooral vertrouwen op influencers via Instagram en TikTok. Ik ben maar wat blij dat in die platforms meer en meer christelijke influencers zo actief zijn. Vaak doen zij dit met veel creativiteit en authenticiteit. Tegelijk is duidelijk dat die social-media-vorming niet altijd uitblinkt in subtiliteit, diepgang en coherentie.

Er is een snel groeiende interesse voor traditie en rituelen. Dit geldt overigens niet alleen voor de jongste generaties. De katholieke kerk heeft heel wat in haar schatkist om toegang te bieden tot het mysterie. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat zij zo aantrekt. De keerzijde van de medaille is dat soms al te vlot wordt teruggrepen naar een woordgebruik en naar praktijken die weliswaar mysterieus en dus aantrekkelijk zijn maar die tegelijkertijd inhoudelijk maar moeizaam aansluiting vinden bij het gewone leven van die nieuwe zoekers. Ze gaan terug op een mensbeeld en een cultuur van langverleden tijden. De kans is reëel dat dit er uiteindelijk toe leidt dat de nieuw ontdekte schat uiteindelijk als irrelevant wordt afgewezen. Of nog, dat er een scheiding ontstaat tussen de aangereikte religieuze ervaring en de andere domeinen van het leven van die jongeren.

Samengevat, de grote uitdaging is om midden in de soms complexe spanningsvelden van onze cultuur te gaan staan: traditie én eigentijdse cultuur, aloud mysterie én inculturatie, hart én verstand, duidelijke identiteit én openheid naar het andere.

Brede waaier van lezers

Deze uitdaging is uiteraard niet nieuw. Ze is van alle tijden. Van bij het begin van de kerk hebben christenen hiermee geworsteld. Soms, ook in de eerste kerk, ging dit gepaard met grote onrust en zelfs bikkelharde strijd. Wellicht is eigen aan deze tijd dat er nu een bijzonder grote verscheidenheid bestaat aan gevoeligheden in deze. Wat voor de enen heerlijk is, stoot op grote weerstand en soms zelfs afkeer bij anderen. Dat geldt tussen de generaties en ook binnen de generaties. Geen een heeft hier de volledige waarheid in pacht. Iedereen kan leren van iedereen.

Christen worden duurt een levenlang

Binnen deze context neemt mijn boek Levenslessen. Hoe oude wijsheid jouw leven in bloei zet, KokBoekencentrum/Lannoo, 2023 een eigen plaats in. Het is een poging om wijsheid uit de eeuwenoude christelijke, ignatiaanse traditie verhalenderwijze aan te bieden aan een breed, religieus weinig of niet gevormd publiek. Ik ben verrast door de brede waaier van lezers en door de reacties.

In meerdere abdijen in Nederland en Vlaanderen werd het voorgelezen tijdens de maaltijd van de gemeenschap. Dominees gebruiken het als vertrekpunt voor een serie preken. Het wordt ook gelezen door mensen die zich als ongelovig bestempelen. Oorspronkelijk zijn de twintig essais die Levenslessen bevat overigens geschreven voor een seculier magazine. Tegelijk heeft dit boek in Vlaanderen de publieksprijs gekregen van het beste spirituele boek van het jaar. In Nederland stond het dan weer in de top vijf voor het beste theologische boek van het jaar. Dit illustreert dat wat voorheen vanzelfsprekend was vandaag niet langer geldt. De gebruikelijke breuklijnen zijn aan het schuiven.

We gaan een boeiende tijd tegemoet.