Landbouwpastoraat in de praktijk: Gebroken

Tim nam in 2011 de beslissing om een nieuwe ligboxenstal te bouwen. De tijd was er rijp voor. De oude stallen waren ten einde en vroegen veel onderhoud. Nieuwe eisen aan dierwelzijn, voedselveiligheid en ergonomie waren nauwelijks te realiseren. Om de financiering rond te krijgen moest hij wel meer koeien melken. Hij maakte zijn plannen klaar en vroeg een vergunning aan. Dit bleek moeilijker dan gedacht en duurde veel langer dan gewenst. Uiteindelijk kon hij pas in 2013 bouwen en was de stal in 2014 klaar. Het project was geslaagd en het was er fijn om in te werken.
Maar toen kwamen de fosfaatrechten en mocht er minder melk aan de fabriek geleverd worden. Dit betekende minder koeien dan berekend en ook de aankoop van fosfaatrechten was voor hem te duur. Ineens zat hij als ondernemer vast.
Hij dacht toch echt dat hij het goed had gedaan. Het welzijn van de dieren was er fors op vooruit gegaan. De dieren waren gezonder en er werd minder antibiotica gebruikt.  De arbeidsomstandigheden waren beter en hij kon gezonde en veilige melk aanbieden.
Nu kwamen er ineens allerlei nieuwe eisen waar hij niet op had gerekend. En dan steeds die negatieve publiciteit. Nu ging de overheid zich ook nog bemoeien met hoe zijn koeien gevoerd moesten worden.
Voor Tim werd het allemaal te veel. Hij trok het niet meer. Zijn vrouw Ellen zag haar man geestelijk achteruitgaan. Haar levenslustige man werd steeds stiller. Ze besloot om hulp te vragen. Maar waar? Een gesprek met een pastor?

Wat is er aan de hand en hoe komt dat?

Ondernemers zijn gewend om met teleurstellingen om te gaan. Het hoort bij het ondernemerschap. Maar tot op zekere hoogte. Niet alles kun je aan. Het is het bekende verhaal van dat ene sneeuwvlokje die de tak doet breken. De hulpverlener krijgt het verhaal van het ene sneeuwvlokje, maar weet wel beter. Of een andere vergelijking: je ziet alleen het puntje van de ijsberg, maar je weet dat er meer onder zit. Alleen dat zie je niet. Een gebroken mens is zowel van buitenaf (door de omstandigheden) als van binnenuit (onverwerkte gevoelens) gebroken.

Agrariërs zijn nauw verbonden met hun bedrijf, vee of gewas. Het is meer dan alleen werk, het is ook een wijze van leven. Bij alle keuzes die ze maken staat continuïteit voorop. Het bedrijf moet in stand blijven en het liefst worden doorgegeven aan komende generaties. Dat is ook de reden waarom het bedrijf bestaat. Om in Nederland nog te beginnen als agrariër, als je familie niet een bedrijf heeft om door te geven, is vrijwel onmogelijk.

Agrariërs voelen zich meestal persoonlijk schuldig als het niet meer lukt. Vaak onterecht, het ligt meestal aan de veranderende omstandigheden bij de overheid of in de markt in combinatie met het bedrijf wat je hebt overgenomen van je ouders.

Bij agrarische ondernemers waar de zorgen te groot worden, zien we meestal een vast patroon van kenmerken: extra hard werken, niet praten, strijdlust weg, relaties onder druk en het bedrijf presteert minder.

Psychologische problemen zijn herkenbaar door lichamelijk en geestelijke klachten, gedragsverandering en isoleren. Geen zicht meer op oplossingen.

En financiële problemen roepen de volgende reacties op: negeren, wegstoppen, ontwijken, gaten stoppen, geen zicht meer op eigen verantwoordelijkheid.

Naast financiële zorgen is ook de morele waardering belangrijk. Het negatieve nieuws in de media raakt boeren in het hart. Ze doen hun best, werken er hard voor en passen zich meestal heel snel aan. Alleen het tempo waarmee de burger dat wil, is vaak onrealistisch. Daar komt nog bij dat wetenschap en techniek vaak ook nog geen goede oplossingen hebben. Dat vergt tijd.

Wat kun je doen als pastor/pastoraal bezoeker?

1 Belangrijk is dat je belangeloos kunt luisteren en een vertrouwde gesprekspartner bent, zodat de agrarische ondernemer en zijn gezinsleden gehoord worden en serieus worden genomen.
Juist omdat zij niet snel met hun problemen te koop lopen, weet je dat het nu wel serieus is. Dat gevoel moet je ook  kunnen teruggeven: Jullie zorgen en problemen doen ertoe.
En wees ook eerlijk: Ingewikkelde problemen los je niet op met een simpele oplossing. Toch mag een pastor getuigen van een hemels oog dat meekijkt en waar alle zorgen tellen.

Wat kosten twee mussen? Zo goed als niets. Maar er valt er niet één dood neer als jullie Vader het niet wil.  Bij jullie zijn zelfs alle haren op je hoofd geteld. Wees dus niet bang, jullie zijn meer waard dan een hele zwerm mussen.  Matteüs 10:29- 31

U mag uw zorgen op hem afwentelen, want u ligt hem na aan het hart.  1 Petrus 5:7

2 Bidden kan: vertrouwen en overgeven. Bidden om wijsheid, bidden om juiste inzichten, bidden om hoop en bidden om moed.
Belangrijk aspect hierbij is ook het wegnemen van schaamte en schuld. Probeer de ondernemer duidelijk te maken dat hij alleen verantwoordelijk kan worden gehouden voor dat deel waar hij zelf invloed op kon hebben en dat zijn normen en waarden hierbij ook heel belangrijk zijn, zoals eerlijk blijven, zorg blijven houden voor de ander en voor zichzelf.
En voor dat deel waar hij/zij zichzelf wel schuldig over voelt,  mag om verzoening gevraagd worden met God en soms met mensen.

3 We moeten niet de gedachte hebben dat we dit kunnen oplossen. Daar is professionele hulp voor nodig.
Doorverwijzen dus. Of, zoals in het praktijkvoorbeeld van Tim en Ellen: Ellen stimuleren om haar hulpvraag door te zetten.

Wanneer er geestelijke problemen zijn, is de huisarts de eerste die om hulp gevraagd kan worden.
Voor bedrijfsproblemen zijn er coaches en adviseurs. Gratis zijn die echter niet en het is ook belangrijk om naar hun belangen te kijken.
De organisatie ‘Zorg om boer en tuinder’ werkt met vrijwilligers en biedt gratis hulp. Zij kunnen eventueel doorverwijzen.

4 Hou er rekening mee dat als er sprake is van bedrijfsbeëindiging er ineens heel veel andere belangen kunnen gaan spelen. Ook andere gemeenteleden kunnen belangen hebben. Wees je daarvan bewust.