Leesfragment ‘Geïnspireerd en uitgedaagd door Dietrich Bonhoeffer’
Een fragment uit het boek Geïnspireerd en uitgedaagd door Dietrich Bonhoeffer van Gerard den Hertog en Barend Kamphuis, pagina 203 tot 206.
Dure genade
‘Goedkope genade is de doodsvijand van onze kerk. Onze strijd vandaag gaat om de kostbare genade’: zo luiden de eerste zinnen van Nachfolge. Daarmee wordt het thema van dit boek direct al in de actualiteit van de strijd van de ‘Bekennende Kirche’ gezet.
Wat is goedkope genade? ‘Goedkope genade is prediking van de vergeving zonder boete, is doop zonder gemeentetucht, is avondmaal zonder belijdenis van de zonden, is absolutie zonder persoonlijke biecht. Goedkope genade is genade zonder navolging, genade zonder kruis, genade zonder de levende mensgeworden Jezus Christus.’ Anders gezegd: ‘Goedkope genade is rechtvaardiging van de zonde en niet van de zondaar.’
Daartegenover staat de dure genade, die duur is omdat ze in de navolging roept en genade omdat ze in de navolging van Jezus Christus roept; duur, omdat ze de zonde verdoemt en genade omdat ze de zondaar rechtvaardigt. ‘Duur is de genade vooral daarom, omdat ze voor God duur is geweest, omdat ze God het leven van zijn Zoon heeft gekost …en omdat voor ons niet goedkoop kan zijn, wat voor God duur is.’
Bonhoeffer laat zien hoe het bij Luther ging om die dure genade: hij wist ‘dat deze genade hem een leven had gekost en nog dagelijks kostte; want hij was door de genade niet gedispenseerd van de navolging, maar pas echt daartoe gedreven’. Het ging bij Luther om genade als ‘resultaat’, zij het een goddelijk, geen menselijk resultaat. Maar bij Luthers volgelingen werd het anders. Bij hen werd de genade de principiële vooronderstelling van het christelijk leven. Dat betekent dat je al van tevoren de rechtvaardiging hebt van de zonden die je zult begaan: je kunt zondigen met het oog op de genade. ‘De hele wereld is onder deze genade “christelijk” geworden, het christendom echter is onder deze genade als nooit tevoren wereld geworden.’
Zo tekent Bonhoeffer dan de situatie in de kerk in zijn dagen: ‘Daaraan zou de echte erfenis van Luther te kennen zijn, dat men de genade zo goedkoop mogelijk maakte. Dat zou luthers heten, dat men de navolging van Jezus overliet aan de wettischen, aan de gereformeerden of aan de dwepers, alles omwille van de genade … Een volk was christelijk, was luthers geworden, maar ten koste van de navolging … De goedkope genade had overwonnen. Maar weten we ook dat deze goedkope genade in de hoogste mate onbarmhartig is geweest tegen ons? Is de prijs die wij vandaag hebben te betalen met de ineenstorting van de georganiseerde kerken, iets anders dan een noodzakelijk gevolg van de te goedkoop verworven genade?’.
Zo eindigt Bonhoeffer dit indrukwekkende hoofdstuk over de dure genade weer waar hij begon: midden in de kerkelijke situatie van zijn dagen. In het vervolg komen dan verschillende gedeelten uit de synoptische evangeliën aan de orde: roepings-geschiedenissen, de rijke jongeling, de bergrede, de uitzending van de discipelen. Steeds gaat het Bonhoeffer erom aan de hand van deze passages de aard van de dure genade duidelijk te maken. Wat betekent het concreet dat deze genade ons roept in de navolging van Jezus Christus? Het betekent in ieder geval dat geloof in Christus zonder gehoorzaamheid een onmogelijkheid is. Want, en daarmee zijn we bij wat Bethge terecht de sleutel-formule van het boek noemt : ‘Alleen de gelovige gehoorzaamt en alleen de gehoorzame gelooft’. Beide stellingen zijn even waar. Ter wille van de rechtvaardiging moet je geloof en gehoorzaamheid scheiden. Maar die scheiding mag nooit de eenheid opheffen: geloof is alleen in de daad van gehoorzaamheid geloof.
Allerlei vluchtwegen om onder de eenvoudige, woordelijke gehoorzaamheid aan Jezus’ gebod uit te komen, snijdt Bonhoeffer af. Je voelt in zijn woorden de spanning zinderen die dat in Finkenwalde gegeven moet hebben, bijvoorbeeld als hij het heeft over de navolging en het kruis. Jezus is degene die niet alleen moet lijden, maar ook verworpen moet worden. Het verworpen worden ontneemt aan het lijden elke waardigheid en eer. De navolging betekent dat je bereid bent juist hierin Christus te volgen: je wordt geplaatst onder de wet van het kruis. Kruis, dat is niet het dagelijks ongerief, de nood en de angst van ons natuurlijk leven. Nee, het is verworpen worden ter wille van Jezus Christus, noodzakelijk lijden dat voortspruit uit de verbondenheid aan Hem alleen.
Dat is de navolging waartoe Bonhoeffer oproept. Het is leven uit de dure genade van Jezus Christus, uit het geloof dat alleen bestaat in de daad van de gehoorzaamheid, uit de rechtvaardiging die onverbrekelijk is verbonden met de heiliging. Bij deze dure genade gaat het om ‘alles of niets’. Dat is de smalle weg die Bonhoeffer zijn leerlingen wees. Maar het was naar zijn overtuiging de enige weg van het behoud. Want van het woord van Jezus Christus geldt: ‘Wie zich in de navolging aan niets houdt en vastklemt dan aan dit woord, wie al het andere laat varen, hem zal dit woord door het laatste gericht dragen. Zijn woord is zijn genade.’
