Oude Groninger kerken open

Waar oude, monumentale kerken minder gebruikt worden voor diensten, zijn nieuwe initiatieven denkbaar om ze wél open te houden. Niet bang zijn, maar de deur open zetten. De Stichting Oude Groninger Kerken heeft ervaring en wijst hoe dat goed kan.

De bijzondere oude kerken van Groningen

De provincie Groningen heeft een fantastische collectie monumentale kerken. Na zoveel eeuwen, stormen, twisten en bevingen zijn het nog steeds bakens van betekenis in het Groninger landschap. Elke kerk heeft zijn eigen geschiedenis, karakter en verrassende details. Vele van de kerken zijn in de middeleeuwen gebouwd. Sobere zaalkerkjes, waarvan de bakstenen gebakken zijn van de Groninger klei. Maar ook de eeuwen erna hebben hun sporen nagelaten in de kerkgebouwen. Denk aan herenbanken, gewelfschilderingen, grafzerken en houtsnijwerk. Ook zijn er bijzondere orgels te vinden.

Een kerkgebouw dat in gebruik is, leeft en is van betekenis voor mensen

Stichting Oude Groninger Kerken

Een groot aantal van deze kerken in de provincie Groningen is in bezit van de seculiere monumentenorganisatie Stichting Oude Groninger Kerken. Deze stichting is opgericht in 1969 en bestaat in 2019 vijftig jaar. De stichting heeft 91 kerken, 8 losstaande torens, 2 synagogen en 55 kerkhoven in bezit. De reden dat kerkelijke gemeenten hun gebouwen overdragen aan de stichting, is dat het veel geld kost om ze te onderhouden. Als kerkgang terugloopt, is het moeilijk dat te blijven opbrengen.

Gebruik, daar gaat het om!

Het motto van de stichting is: ‘Gebruik, daar gaat het om!’ Een kerkgebouw dat in gebruik is, leeft en is van betekenis voor mensen. Soms huren kerkgemeenten de kerk na de overdracht terug van de Stichting Oude Groninger Kerken. Dan blijft het gebouw in gebruik voor kerkdiensten. Maar de kerk kan ook op een andere, nieuwe manier de gemeenschap dienen. Als lokale plaats van samenkomst, de ‘mooiste kamer van het dorp’. Of als cultuurpodium. Als pleisterplaats voor dagjesmensen en toeristen. Of als plek om kinderen te ontvangen en schoolprogramma’s te organiseren. Soms zijn er zowel kerkdiensten als andere activiteiten. Waar leven en draagvlak is voor de eeuwenoude kerken, hebben deze kerken een toekomst.

De deur op slot is een drempel

De beste manier om mensen te betrekken, is om ze in de kerk te ontvangen. Om ze zelf te laten ontdekken en ervaren welke betekenis de kerk voor hén heeft. Jarenlang al hadden sommige kerken van de Stichting de deuren permanent open voor publiek. Andere werkten met een sleuteladres; daar kon een sleutel worden opgehaald. De ervaring had echter geleerd, dat dat werd ervaren als een drempel. Mensen zijn soms te verlegen om zomaar ergens aan te bellen. Want wat als je bezweet in je wielrenkleren aankomt bij de kerk? Of misschien moet je wel meteen een hele rondleiding aanhoren, als je de sleutel komt ophalen… allerlei soorten van schroom zijn denkbaar.

… om zoveel mogelijk kerkgebouwen de deuren te laten openen voor publiek

50 jaar Stichting Oude Groninger Kerken, 50 kerken open

Vanwege het jubileum van de Stichting Oude Groninger Kerken zijn alle kerkbeheerders uitgenodigd mee te doen aan het project ‘50 kerken open’. Feest vieren doe je immers niet alleen! Doelstelling was om zoveel mogelijk kerkgebouwen, in bezit van onze Stichting, permanent de deuren te laten openen voor publiek. Om het erfgoed te delen. Mensen te laten zien hoe mooi de kerken zijn. Als cultuurhistorisch interessante plek. Als plek van verstilling en bezinning. Of als baken in het Groninger landschap. Graag wilden we zoveel mogelijk mensen verwelkomen. Daarbij wilden we zoveel mogelijk schroom wegnemen.

In gesprek op weg naar 50 kerken open

Hoe hebben we dat aangepakt? We organiseerden een startbijeenkomst voor alle vrijwillige kerkbeheerders die actief zijn in de kerken van de Stichting. Zij werken vaak samen in een zogeheten ‘plaatselijke commissie’. Tijdens deze bijeenkomst werd het idee, om vijftig kerken open te stellen in het kader van het vijftigjarig jubileum, gedeeld en toegelicht. Vervolgens gingen de kerkbeheerders met elkaar in discussie. Over de praktische problemen en de voor- en nadelen die zij zagen. Kerkbeheerders die al jaren de deur ‘los’ hadden, vertelden wat hun ervaringen waren. Voor deze bijeenkomst was meteen al groot animo. Op dat moment waren er rond de twintig kerken die de deur open hadden. Er was dus nog best een lange weg te gaan. Maar elke week kwamen er kerken bij, die mee wilden doen.

Whatsapp-groep voor de openstelling van de kerk

De kerken zijn vaak dagelijks open. Sommige zowel in de zomer als in de winter. Andere kerken kiezen voor de periode van begin mei tot eind oktober. Tot het kouder wordt en het toeristische seizoen na de herfstvakantie wel zo ongeveer voorbij is. De kerken die open zijn, werken met een rooster. De leden van de plaatselijke commissie hebben dan bijvoorbeeld om de week ‘dienst’. Zij zijn dan degene die ’s ochtends opent, en ’s avonds sluit. Sommige commissies hebben een handige whatsapp-groep om zaken over de openstelling af te stemmen. De vrijwilliger die dienst heeft, kan ook checken of alles in orde is in de kerk.

Het openen van de kerk is als het openen van je hart!

Kerk in het Dorp

Hadden alle kerken voldoende vrijwilligers? Omdat kerken niet bemenst hoeven te worden, is er met beperkte inzet heel veel te bereiken. Soms gaat het maar om twee mensen, soms is het een grotere groep. Ook vanuit kerkelijke gemeenten wordt meegedaan, zoals vanuit het prachtige project ‘Kerk in het Dorp’ (www.kerkinhetdorp.nl). Dit is een stimulerend Gronings voorbeeld van hoe vanuit de Dorpskerkenbeweging gebouw en gemeenschap samen weer volop mensen trekken. Al zijn er niet altijd meer kerkdiensten, of zijn die kerkdiensten in aantal achteruitgegaan, voor zingeving en ontmoeting blijkt nog steeds veel belangstelling te bestaan. Vanuit dit project vertelde een vrijwilliger dat het openen van de kerk is als het openen van je hart. Een open geloofsgemeenschap kan die openheid ook vormgeven door de deuren van haar kerkgebouw open te zetten. Het vinden van nieuwe vormen helpt om nieuw publiek te bereiken.

Vandalisme en diefstal

Kerkbeheerders voelen een sterke verantwoordelijkheid voor het gebouw. Zij werden vooral weerhouden door angst. Angst voor vandalisme of diefstal bij onbemenste openstelling. De praktijk had echter geleerd, dat er al jarenlang geen schademeldingen vanuit een open kerk waren gedaan. Bovendien kregen alle kerken die mee wilden doen, bezoek van de bouwkundige van de Stichting. Hij keek mee of bepaalde roerende goederen in de kerk konden blijven, of misschien achter een plexiglas plaat geplaatst moesten worden. Of er sloten op deuren moesten worden aangebracht, en of er nog andere risico’s zouden kunnen zijn. Bovendien was de Stichting Oude Groninger Kerken aansprakelijk, mocht er wel schade ontstaan. Terughoudendheid woog voor heel veel kerkbeheerders uiteindelijk niet op tegen het plezier van het delen van je prachtige oude kerk.

Boekje, bezoekje

In april 2019 zag een prachtig publiciteitsboekje het licht, met als titel 50 kerken open. Het mooie was, dat er méér dan vijftig kerken open zijn. Wie goed telt, ontdekt in het boekje 54 kerken, twee synagogen en één toren. De boekjes vonden hun weg naar 10.000 geïnteresseerden, en het werd ook online gepubliceerd op www.groningerkerken.nl. Bij alle VVV’s, horecalocaties en campings kon het boekje worden meegenomen. Zo vonden vele bezoekers hun weg naar het schitterende erfgoed van Groningen.

Activiteiten

Om bezoek nog meer te stimuleren, zijn kerken opgenomen in het Pronkjewailpad. Het Pronkjewailpad is een lange afstands-wandelroute door de provincie Groningen. Op www.pronkjewailpad.nl staat alle informatie. Net als wandelaars die naar Santiago de Compostella lopen, op de beroemde pelgrimsroute door Europa, ontvangen de Pronkjewailpad-lopers een speciale stempelkaart. Ook in de open kerken van Groningen zijn stempels te halen. Al drieduizend wandelaars ontdekten op die manier de schoonheid van Groningen, en van de kerken. Behalve deze wandelroute worden er diverse fietstochten en culturele evenementen georganiseerd, waarmee een bezoek aan de kerken nog aantrekkelijker wordt. Alle activiteiten worden aangekondigd op de website van de Stichting Oude Groninger Kerken.

Gastenboek en giftenpot – prachtige uitingen van enthousiasme en dankbaarheid

Gastvrijheid

Wat betekent het om gastvrij te zijn vanuit de kerkgebouwen? Soms worden bezoekers opgevangen, en als er belangstelling is, kan er een rondleiding worden aangeboden. Maar soms zijn er geen kerkbeheerders aanwezig als er bezoekers zijn. Bij permanente openstelling zijn de kerken vaak onbemenst. Toch kan dan gastvrijheid ook blijken uit een vers boeket dat op een tafel staat. Uit een kraakhelder toilet. Of uit een aanbod van lokale producten – niet alleen jam, maar ook zelfgemaakte advocaat kan worden gevonden in de Groninger kerken. Andere kerken staan bekend om hun zelfgebakken taarten bij activiteiten. De verkoop van ansichtkaarten en de aanwezigheid van heldere uitleg op folders of kijkkaarten geeft mensen eveneens het gevoel dat ze welkom zijn. De mogelijkheid om een kaars te branden betekent soms veel voor mensen. Of om even wat te drinken. Sommige kerken hebben een waterkoker of Senseo-apparaat klaarstaan voor bezoekers.

Gastenboek

Maar als de kerken onbemenst zijn, hoe wordt dan duidelijk wat bezoekers ervaren? In alle kerken ligt een gastenboek klaar. In de gastenboeken vinden we vele prachtige uitingen van enthousiasme en dankbaarheid. Mensen melden wat ze mooi vonden, of hoe prettig het is dat je zomaar naar binnen kunt lopen. Voor de kerkbeheerders is het nalezen van het gastenboek dan ook een groot plezier. En dat de bezoekers ook een gift doen in de giftenpot, is natuurlijk heel mooi meegenomen. Sommige kerken doen het op dat vlak erg goed.

Alle kerken blijvend open

Vaak krijgen we de vraag, of de kerken na het jubileumjaar weer dicht gaan. Liever nog hebben we dat álle kerken de deuren permanent openen. De Stichting Oude Groninger Kerken blijft volop inzetten op het delen van haar unieke erfgoed. De grote publiciteit en positieve respons zijn een belangrijke steun in de rug. Het project 50 kerken open is een succesnummer in het jubileumjaar. Ook kerken die niet bij het bezit van de Stichting Oude Groninger Kerken horen, zetten steeds meer de deur open. Als er één schaap over de dam is, volgen er meer! Net als in Zuid-Europa, waar u in de vakantie wellicht graag een oude kerk binnenwandelt, is ook Groningen de regio waar dat heel gewoon is. U bent van harte welkom!