Overal zit wel een barst in – kerstblog door Dien de Haan

Hoeveel predikanten, kerken, evangelisatiecommissies, kerk- en dagbladredacties  zouden er jaarlijks hun hoofd breken over de vraag: wat doen we dit jaar met Kerst? Wat kiezen we voor thema? Voor de preek, de volkskerstzang, de dienst, het kerstnummer? Kunnen we wat bijzonders bedenken?
Ik heb daar zelf ook jaren aan meegedaan. Soms zei dan iemand: moeten we maar niet terug naar Calvijn? In Geneve had de kerkenraad de viering van het Kerstfeest op 25 december afgeschaft, en Calvijn was het daarmee eens. Hij preekte wel over Jezus’ komst naar deze wereld, maar dan op de zondag die het dichtst bij 25 december lag. En op Kerst, Pasen en Pinksteren vierde hij met de gemeente het avondmaal. Geen franje, ook geen kerstfranje. Verkondig het evangelie! Desnoods op Kerst, zou je er bijna aan toevoegen.
Wat heb ik eraan?
Eens, tijdens een redactievergadering met kerstthemadiscussie, nam een oude, wijze predikant het woord. December is de tijd van de korte dagen en de lange nachten, zei hij. Dan zijn mensen meer gevoelig voor de warmte en het licht van het evangelie. Maak daar dan gebruik van! Verkondig het evangelie, juist op Kerst. ‘Maakt u de gelegenheid ten nutte’ (Kol. 4:5 NBG). ‘Buit de geschikte tijd uit’ (HSV).
Het is al veertig jaar geleden, maar ik ben zijn woorden nooit vergeten. Ik zou er vandaag nog wel graag wat met hem over door willen praten, maar dat kan niet meer: hij viert Kerst allang Boven. Tegelijk met Pasen en Pinksteren en het grote Advent. Maranata!
Je ‘de gelegenheid ten nutte maken’, ‘de geschikte tijd uitbuiten’, hoe doe je dat vandaag? Nog net zo als veertig jaar geleden? Heeft de moderne mens nog streeds dat ‘korte-dagen-en-lange-nachten-gevoel’?
Sommigen wel, denk ik. ‘Kerst vier je samen’, zegt de EO, daarop inspelend. Kerst is nieuwe kleren en heel lang aan tafel zitten, zei een kind. ‘Op je mooist tijdens de feestdagen’, adverteren de modezaken. In je nieuwe outfit tijdens het kerstdiner met familie en buren schitteren als een ster aan een gesloten hemel.
Britse kerkgenootschappen hebben samen een moderne reclamecampagne opgezet: ‘However you dress it up – Christmas starts with Christ’ – Hoe je het ook aankleedt, kerstfeest begint met Christus.
Maar voor wie is die poster ontworpen? Voor ‘de moderne mens’? Wie is dat dan? Is dat iemand, kerkganger of niet, die denkt: ik kan nu wel mooi bij de buren gaan eten – ‘Kerst vier je samen’ – maar morgenochtend word ik weer alleen wakker? Is dat iemand die zich volgende week maandag als hij ’s morgens weer naar z’n werk gaat, afvraagt: hoe vaak zal ik dit nog doen, hoelang zal ik m’n baan nog hebben? Christmas starts with Christ – nou en? Wat schiet ik daar dan mee op? Wat heb ik eraan? Een vraag van orthodoxe kerkgangers zowel als van agnostische cynici. De eersten hebben het al uit de catechismus meegekregen: ‘wat nut u’, ‘wat baat het u?’ En de laatsten zeggen: het baat me niets, ik merk er niets van, ik beleef er niets bij, en dus. En de jongeren? Die vragen het zich binnen en buiten de kerk af: wat heeft het dan allemaal voor zin, ik merk er thuis toch ook niets van dat m’n ouders er wat mee doen?
Kerst is zo gewoon
Deze week is de theoloog Wim Dekker gepromoveerd op een proefschrift over de afwezigheid van God in de moderne cultuur. Zowel het RD als het ND wijdde er een voorbeschouwing aan. Ook orthodoxe kerkmensen kunnen leven alsof God er niet toe doet, zegt Dekker. ‘Het is de lucht die je inademt.’
En dus is de vraag naar een pakkend kerstthema in onze tijd misschien nog wel actueler dan veertig jaar geleden. Maakt u de gelegenheid ten nutte – buit de geschikte tijd uit. Maar hoe doe je dat? Een spetterende slogan, een schokkende tekening van Maria die schrikt van haar zwangerschapstest? Moeten we iets bijzonders bedenken? Kerst is zo gewoon…
Dat laatste klopt, ja. Misschien is dat zelfs wel het beste thema dat je bedenken kunt. Kerst is zo gewoon. Christus is zo gewoon! Mensen hebben God buiten hun gewone leven geplaatst, maar Christus kwam bewijzen hoeveel Hij er juist in dat gewone leven toe doet.
Omdat overal een barst in zit
Ik moet vaak denken aan die gehandicapte jongen, Gunther heette hij, die voor de oorlog woonde in Bethel, het huis van ds. Fritz von Bodelschwing en zijn vrouw. Daar vierde hij voor het eerst Kerst. Hij wist niet eens wat dat was, Kerstfeest, maar hij proefde iets van de warmte en het licht ervan, en hij deed met al zijn zintuigen aan de voorbereiding ervan mee. Maar tegelijk werd zijn vriendje Kurt, het eerste vriendje dat hij ooit had gehad, steeds zieker en hij wist dat hij sterven zou. En ineens schreeuwde Gunther zijn wanhoop uit, recht naar dominee Fritz toe: ‘Overal zit wel een barst in – wat is er nou zo geweldig aan Kerstfeest?!’
Dominee Fritz gaf zelf het antwoord niet. Hij liet het geven door die verminkte, gekneusde, gehandicapte schepselen van God daar in Bethel.
‘Kinderen,’ zei hij, ‘Gunther moet weten wat er nou zo geweldig is aan Kerstfeest, en jullie moeten me helpen om hem dat uit te leggen…’
En allemaal zeiden ze wat, daar in Bethel.
Manfred, die alleen maar getallen onthouden kon, zei dat Kerstfeest viel op de 25e dag van de 12e maand. En Monica zong. En Petra zei dat God op Kerstfeest zijn Zoon naar de aarde had gestuurd. Het was allemaal waar, maar wat had Gunther eraan?
Het was Lenie, die het echte antwoord gaf. Ze had haar zwakke hersentjes afgetobd: waaróm stuurde God zijn Zoon dan naar de aarde? En ineens schoot het als een lichtflits door haar schemerige hoofdje, ze klom uit haar stoel bovenop de tafel, en ze riep het dominee Fritz en Gunther toe: ‘Omdat overal een barst in zit!’ Dáárom!
Christenen moeten elkaar helpen om naar God te verwijzen, zei Dekker tegen het ND. Als je in de taal van de Bijbel over God spreekt, maar dat verwijst niet naar ervaringen in het dagelijks leven, dan gaan de woorden zweven. En zwevende woorden worden betekenisloos.
De woorden van Lenie zweefden niet. Ze landden rechtstreeks in het gewone leven van Gunther en van al die gehandicapte schepselen van God daar in Bethel. Het is Kerstfeest omdat overal een barst in zit! Christmas starts with Christ.
‘Het is de taak van de theologie, maar ook de missionaire uitdaging van de kerk om de wereld van God en die van de dagelijkse
werkelijkheidservaring weer met elkaar in verbinding te brengen’, zegt Dekker. Dat deed Lenie. Niet met bijzondere posters en pakkende thema’s, maar in haar relatie met Gunther en in hun gezamenlijke dagelijkse werkelijkheid vol barsten en scheuren. Dáár is God. Immanuël!
Dien de Haan publiceerde onlangs het dagboek Lees maar, er staat meer dan er staat.