Pesach en brood

Vanavond begint het Joodse feest Pesach: het feest van het ongerezen brood. In haar kookboek Proef en zie schrijft Margaret Feinberg over onder andere brood in de Bijbel. Ze beschrijft hoe ze op het spoor komt van Andrew McGowan, die haar door de Bijbelse geschiedenis van brood leidt. In een dialoog, afgewisseld met korte anekdotes, vertelt ze.

Dit is een bijdrage n.a.v. Proef en zie

Proef en zie van Margaret Feinberg is een Bijbelstudieboek met voedsel in de hoofdrol. God is een ‘foodie’, als we Margaret Feinberg mogen geloven. En daar is ook alle bewijs voor. In deze Bijbelstudie ontdek je de rijkdom van wat je elke dag kunt kopen, bereiden en eten. Na dit boek kijk je nooit meer hetzelfde naar wat je in je mond stopt. De auteur neemt je mee op reis, op zoek naar de puurste en mooiste ingrediënten en hun Bijbelse betekenis. ‘Proef en zie’staat bol van de verhalen en recepten. Het water loopt je in de mond – of maak je er wijn van?

Margaret Feinberg is bekend om haar aanstekelijke manier van vertellen over de Bijbel. Ook in dit boek word je onmiddellijk meegevoerd door haar levenslust en nieuwsgierigheid.

Pesach

Pesach is het feest waarop Joden de nacht herdenken waarin God het volk Israël opdracht geeft om Egypte te ontvluchten Het verhaal is te lezen in Exodus 12-14. Er wordt gezegd dat er zo’n haast bij was dat de Israëlieten niet konden wachten tot het brooddeeg was genezen.

Tijdens Pesach, een feest dat zeven dagen duurt, mag niemand iets eten dat gist of zuurdesem bevat. In de aanloop naar Pesach wordt het zuurdesem opgeruimd. Dit leidt tot een indrukwekkend grote schoonmaak, die een diepere religieuze betekenis heeft. Het hele huis wordt ondersteboven gekeerd, op zoek naar hametz, het Hebreeuwse woord voor zuurdesem. Fornuizen worden van de muur gehaald, pantry’s uitgemest, en alles wordt gesopt om de laatste meelkorrel te pakken te krijgen. Meer liberale Joden geven hun gezuurde brood aan de heidenen, de meest conservatieve verbranden het.

Hoe het brood te maken

De oude Israëlieten werkten met dezelfde ingrediënten als die wij gebruiken om gezuurd brood te maken: water, meel, en tijd (en soms een klomp deeg van een vorige bakronde die, inderdaad, bestaat uit water, meel en tijd). Waarschijnlijk gebruikten de Israëlieten in de nacht van hun vlucht uit Egypte gerst en emmertarwe, maar dat is niet zeker. Deze granen kunnen op arme grond groeien en toch hoge opbrengsten leveren. Door deze eigenschappen waren ze geliefd in de oude wereld, vooral onder de armen.

Het brood wordt niet op smaak gebracht met olie, zeezout of knoflook. Andrew legt uit dat dit het brood der nooddruft is, het brood der smarten. Toen de Israëlieten uit Egypte ontsnapten, waren ze niet bepaald in feeststemming. Pesach-matse is om te herdenken.

De afwerking

In de ongezuurde broden wordt met een vork een soort dambordpatroon aangebracht. Messiaanse Joden vergelijken deze inkervingen soms met de striemen van de gesel waarmee Jezus voorafgaand aan zijn sterven werd geslagen en de gaten van de spijkers waarmee hij aan het kruis werd gehangen.

In 18 minuten worden de matses gemaakt. Het verhaal gaat dat twee rabbi’s met elkaar in discussie waren over hoe lang het brood bewerkt mocht worden voordat het ging rijzen. De ene rabbi dacht achttien minuten en de andere vierentwintig. Omdat ze niet wilden dat mensen de wet per ongeluk zouden overschrijden, namen ze het getal achttien aan als leidraad.

De betekenis van brood

Het platte, ongezuurde brood dat Margaret en Andrew bakken, ziet eruit als een oversized cracker. Het ziet er heel anders uit dan de matses uit de supermarkt: het is zacht en kauwbaar. Het Hebreeuwse woord voor brood, lechem, is een synoniem van ‘voedsel’. Het woord voor brood in Gods woorden tegen Adam: ‘In het zweet van je aanschijn zul je je brood eten,’ wordt ook wel vertaald als: voedsel. En de ‘staf van het brood’, ook beschreven als de ‘staf van het leven’, suggereert dat brood zo essentieel is dat het de mens staande houdt.

In de Oude Testament is brood één van de dingen die momenten met elkaar verbindt. Zo’n moment is dat God het manna laat regenen in de woestijn. Na jarenlange slavernij en keihard brood uit Egypte, kwam er nu honingzoet brood uit de hemel. De Israëlieten kregen zelfs een rustdag. God nodigt de hele gemeenschap uit om te gaan staan en samen zijn goedheid te proeven en zien. ‘Vanavond nog zult u inzien dat de Heer zelf u uit Egypte heeft geleid, en morgen, in de ochtend, zult u de majesteit [of aanwezigheid] van de Heer zien.’

De betekenis voor christenen

Jezus openbaart zich als het brood dat leven geeft en roept ons op te bidden voor ons dagelijks brood. Voor hij de aarde verlaat, zegt Hij: ‘Neem dit en eet; dit is mijn lichaam.’ Hij had willekeurig welke daad kunnen instellen tot zijn gedachtenis: anderen onderwijzen, voetwassing, bedriegers buitensluiten. Maar dit schrijft Hij voor ter nagedachtenis: drink de wijn als bloed en eet het brood als lichaam.

Als God manna zendt of als Jeuzs zegt ‘Ik ben het brood dat leven geeft’, zegt Hij: Ik wil het middelpunt zijn van jullie tafel, jullie relaties, jullie gemeenschap. Jezus gebruikt brood als een belangrijke metafoor voor zichzelf. Jezus, het brood dat leven geeft, degene die ons redt en in leven houdt in de woestijn, het middelpunt van onze gemeenschap, degene van wie ons leven afhankelijk is, zegt tegen ons: ‘Wie dit brood eet, zal eeuwig leven.’

Het recept voor matses en meer over voedsel in de Bijbel vindt u in het boek Proef en zie van Margaret Feinberg.