Recensie Jezus – Shusaku Endo

Bep van Muilekom is bekend als auteur van het boek Kinderen van de chaos en schrijft recensies voor het parochieblad van de Lambertuskerk. Zij schreef onderstaande recensie over het boek Jezus van Shusaku Endo.

Hoe ouder je wordt, hoe selectiever je leest. Het gebeurt bovendien niet meer zo vaak als vroeger dat een boek je hart nog verrast doet opspringen. De katholieke Japanse schrijver Shusaku Endo († 1969) ontroerde mij met dit gevoelige verhaal, dat ik iedereen, christen of niet christen, al dan niet theologisch geschoold, kan aanbevelen.

Net als de evangelisten vertelt Endo over het leven en lijden van Christus op een onopgesmukte, maar niet infantiele manier. Je voelt je als lezer door de levendige, literaire vertelstijl het verhaal van toen ingetrokken, je wordt getuige van de geschiedenis.

Endo beschrijft de historische en politieke situatie van die dagen, maar wezenlijker is dat hij Jezus op de voet volgt, naar Kana bijvoorbeeld, in zijn woorden een slaperig en pittoresk plaatsje, omgeven door lage, roodbruine heuvels met olijfgaarden, waar je de kippen hoort kakelen achter de huizen aan weerszijden. Of naar de kronkelende, smalle, smerige straatjes van Jeruzalem waar het ruikt naar uitwerpselen van schapen en lastdieren.

Endo vertelt niet alleen als een hedendaagse vijfde evangelist het levensverhaal van Christus, maar laat de lezer ook diens intieme nabijheid ervaren in het leven van hier en nu. Hij was, is en blijft ‘de eeuwige metgezel van alle mensen’.

Het boek is rijk aan verbeeldingskracht en interpretaties, maar Endo fantaseert er niet zomaar op los. Hij volgt de verhalen in de Bijbel en toont zich bewust van de haken en ogen bij het schrijven van een biografie. De Bijbel schetst misschien niet in elk detail een feitelijk juist, maar evengoed wel een waarachtig portret van Jezus, aldus Endo.

Met groot psychologisch inzicht in de menselijke aard tekent hij de verhouding tussen Christus en zijn tijdgenoten. De mensen verlangden tekens en wonderen van Jezus, bevrijding van de Romeinse bezetters, een aards koninkrijk. Zij beseften niet dat de kern van hun ellende een hartverscheurende behoefte aan liefde was, schrijft Endo. Dit onbegrip maakte Jezus eenzaam. “Jezus leed aan een chronisch gebroken hart.” Dat is de tragiek van het verhaal, het drama van zijn leven.

Ook zijn eigen leerlingen lieten hem gedesillusioneerd in de steek. Zijn dood was noodzakelijk om de leerlingen van toen en die van nu de boodschap van zijn leven te laten zien. Christus wilde met zijn leven getuigen van de liefde van God, van God die Liefde is. “Hij geloofde dat Gods natuur niet die van een strenge vader was, maar meer die van een moeder die zich ontfermt over kinderen die het moeilijk hebben en tranen om hen laat […].”

Endo veronderstelt dat er na de dood van Jezus ‘iets monumentaals’ moet zijn gebeurd die de transformatie verklaart van de laffe leerlingen in daadkrachtige getuigen van Jezus als de Zoon van God.

Heel boeiend vond ik de barmhartige blik van Endo op Judas Iskariot, wiens innerlijke strijd hij met inlevingsvermogen en barmhartigheid beschrijft. Judas was volgens hem de enige leerling die de ware bedoelingen van Jezus doorzag, al wilde ook hij niets van zijn echte roeping weten. Endo portretteert Judas als een verscheurd en eenzaam man, iemand die zich verraden voelde door Jezus en die wist dat hij de geschiedenis in zou gaan als de verrader bij uitstek. “Zijn hart was als dat van een man die door zijn vrouw is bedrogen en in zijn pogingen los van haar te komen merkt dat hij niet zonder haar kan.”

Judas geloofde in Jezus, schrijft Endo. En Jezus in hem.

“In zijn eigen dood schonk Jezus zelfs zijn liefde aan de man die hem verraden had.”

Willem Jan Otten schreef het informatieve voorwoord van dit intieme boek. Hij verwijst hierin ook naar Endo’s roman Stilte en de verfilming ervan door Martin Scorcese (op DVD verkrijgbaar) die eveneens veel indruk op mij maakten.

Jezus

Gebaseerd op een nauwkeurige lezing van de vier evangeliën en met de sensibiliteit van de romanschrijver vertelt Endo het leven van Jezus, vanaf het moment dat hij vanuit Nazareth op weg gaat naar zijn leermeester Johannes de Doper tot de laatste woorden die hij roept aan het kruis. Endo zet de dramatische lijn van Jezus’ leven overtuigend neer: waar mensen stuk voor stuk afhaken bij Jezus’ boodschap die niet past bij hun eigen doelen en belangen, ontdekt Jezus de enige weg die tot verlossing leidt, de weg van liefde, ook al voert deze naar zijn vroege en gruwelijke dood. Kleurrijke karakterportretten van Johannes de Doper, Judas, Petrus, Pilatus, Kajafas, Herodes. Met een reconstructie van Jezus’ laatste dagen en een originele interpretatie van zijn opstanding.