None

Religie in de IK-maatschappij

Moraal is het laatste boek van de erudiete opperrabbijn Jonathan Sacks. Hij heeft meer dan 30 boeken op zijn naam staan en wordt gezien als een geestelijk leider voor Europa. Met het thema moraal heeft hij zich heel zijn leven beziggehouden. Het nawoord bij deze Nederlandse uitgave schreef hij middenin de Corona-pandemie. Begin november is hij overleden aan de gevolgen van kanker.

Van WIJ- naar een IK- samenleving

In dit boek geeft hij een vlijmscherpe analyse hoe we in Europa sinds de jaren zestig steeds meer gegaan zijn van een WIJ- naar een IK- samenleving. Veel mensen zijn verschrikkelijk eenzaam en met al onze nadruk op zelfhulp wordt dit alleen maar erger. Bij het zoeken naar oorzaken van deze verandering gaat Sacks terug naar de Reformatie. Luther preekte de rechtstreekse ontmoeting tussen het individuele IK en God, zonder tussenkomst van het WIJ van de kerk. Daarnaast wijst hij op filosofen als Kant, Descartes en Nietzsche. De energie die nu zo gericht is op het IK wordt onttrokken aan gezin, kerk en gemeenschap. We zijn kwetsbaar en alleen. Dat heeft gevolgen voor onze politiek en economie.

Genadeloze maatschappij

Omdat de gemeenschap is weggevallen stellen we hoge eisen aan de staat. Als die daar niet aan kan voldoen voelen we ons slachtoffer. Populisme komt op en we kunnen en willen niet meer naar elkaar luisteren. Sociale media versterken dit proces. Een kleine misstap wordt wereldwijd gedeeld en politici worden aan de schandpaal genageld. Voor het erkennen van schuld en vergeving is geen ruimte meer. De maatschappij is genadeloos geworden. Religie heeft altijd een grote rol gespeeld bij gemeenschapsvorming. Daardoor was er onderling vertrouwen, onderlinge liefde, moraal. Hoe kan de Westerse maatschappij herstellen van haar IK-gerichtheid wanneer religie een steeds kleinere rol gaat spelen?

Competitie en altruïsme

Hier is Sacks dan ineens weer super optimistisch als hij betoogt dat we af moeten van contracten en toe moeten naar onderlinge verbondsrelaties. Elke samenleving kent zowel competitie als altruïsme en alleen die samenlevingen waarbij die twee in evenwicht zijn, houden het vol. Hij houdt ons een spiegel voor en stelt ons voor de keuze: hoe gaan we verder post Covid-19? Alleen in een goede onderlinge verbondenheid zullen we de grotere problemen van de toekomst (zoals de klimaat crisis) aan kunnen!

Sacks gaf mij goed inzicht hoe erg het individualisme in de maatschappij (en ook in mij) is opgerukt en hoe belangrijk moraal is om de samenleving gezond te maken. Want een samenleving zonder moraal is geen samenleving meent hij, maar een anarchie. Hoewel hij in het boek zeker ook wijst op Gods liefde als bron voor onderlinge liefde acht hij het ook mogelijk dat de areligieuze samenleving zal kiezen voor de weg van altruïsme, want van goeddoen word je zelf ook gelukkiger!

Jannet Smelt-Hazeleger