Rembrandt: De aankondiging aan Maria

In deze rubriek licht Marleen Hengelaar een kunstwerk uit, dat raakt aan de actualiteit van het kerkelijk jaar. Eind november begint de Adventstijd, de verwachten de komst des Heren. Rembrandt leidt ons toe naar dat geboortefeest.

Als Rembrandt een traditioneel Bijbels thema koos, dan werkte hij dit vaak op geheel eigen wijze uit. Dit is ook het geval bij deze tekening van de Annunciatie. Een Annunciatie brengt een belangrijk leerstuk van de kerk in beeld, namelijk de menswording van Christus.

Op traditiegetrouwe Annunciatie-verbeeldingen benadert de engel Maria gewoonlijk van links. Op het moment dat Gabriël binnenkomt, zit Maria doorgaans de Bijbel te lezen, opengeslagen bij Jesaja. De engel benadert Maria vol eerbied, soms knielt hij voor haar. Ook Maria neigt zich vol eerbied naar de engel.

Een ander standaard element is de duif die op Maria neerdaalt langs een lichtstraal naar haar borst, soms ook echter naar haar oor, want Christus is immers het Woord. In deze straal wordt ook wel eens een baby afgebeeld, al of niet met een kruis in zijn handjes.

Zo wordt het moment van de conceptie verbeeld.

Laten we nu kijken hoe Rembrandt dit moment weergeeft. Het moge duidelijk zijn, dat hier van de traditionele weergave weinig over is. Zo komt de engel van rechts en is er geen duif. De tekening maakt op het eerste gezicht een nogal rommelige indruk met het nodige onduidelijke gekras. De ontmoeting van de engel en Maria is hier geen sereen verheven tafereel, maar eerder een chaotisch emotioneel schouwspel.

Het allermooiste is misschien wel de grote zorg van de engel voor Maria

Mysterie

Gabriël, die gezien de snelheidsstreepjes achter hem, vol vaart is komen aanvliegen, buigt zich vol zorg over Maria en kijkt haar bezorgd aan. Zijn linkervleugel steekt buiten beeld; het papier is te klein om zijn ontzagwekkende verschijning te bevatten.

Maria is totaal overweldigd door zijn binnenkomst, lijkt zelfs van schrik flauw te vallen. Ze glijdt van haar stoel af, zoekt met haar linkerhand steun bij de linkerarm van de engel en grijpt met haar andere hand in het luchtledige. In alle commotie schuift het boek van haar schoot. Haar gezicht, vol schaduwstreepjes, is donker van emotie.

Of is dit een verwijzing naar vers 35 van Lucas 1: ‘De heilige Geest zal over je komen en de kracht van de Allerhoogste zal je als een schaduw overdekken.’? Ook vermeldenswaard is de chaotische kluwen van lijnen tussen de engel en Maria’s borst, die het mysterie verbeelden van wat er zich afspeelt op dit unieke moment.

Maria is hier geen ver boven ons uittorenende heilige, maar door en door een mens van vlees en bloed. Maar het allermooiste van deze tekening is misschien wel de grote zorg van de engel voor Maria, hoe hij naar haar toebuigt en zijn vleugel zegenend en vol ontferming over haar uitspreidt. Want ook al krijgen we onmogelijke opdrachten, wie overnacht in de schaduw van de Ontzagwekkende zal hij zeker beschermen met zijn vleugels.

---