Rinke van Hel: De terugkeer van God

In dit artikel kunt u de tekst, uitgesproken door Rinke van Hel in het voorprogramma van de Nacht van de Theologie 2018, vinden. Rinke spreekt over nieuwe manifestaties waarin God weer opnieuw te herkennen is.

You love it or you hate it

Ik begin met een anekdote over de film mother! van Darren Aronofsky uit 2017 met Javier Bardem en Jennifer Lawrence in de hoofdrol. Al snel na de release ontspon zich onder mijn Facebook-vrienden, oud-collega’s en bijna alle professionals in de filmtheatersector, een stevige discussie. mother! is een film in de categorie ‘you love it or you hate it’. In dit lijntje zaten opmerkelijk genoeg alleen ‘believers’, zoals een van de deelnemers het uitdrukte.
De film is een filosofische thriller-annex-horrorfilm over een gelauwerd dichter met writer’s block en zijn jonge vrouw. De worden in hun rustige leven gestoord door ongenode gasten. Straks bekijken we één scene.
De genoemde Facebookdiscussie begon met een ‘gewone’ recensie zoals deze filmdocent vaker plaatst. Maar opvallend veel reageerders gaven aan dat ze dagenlang op de film hebben nagekauwd. De film bleef hen bij, maar ze begrepen niet goed waarom. Waarom raakte juist deze film hen zo erg, een mooi gemaakte maar wel vage film, boordevol raadselachtige metaforen en symboliek?
 

Een religieuze spits

Uiteindelijk kreeg de discussie een religieuze spits en kwam de bijbelse symboliek naar voren. Al snel ging het gesprek over het godsbeeld dat wel of niet in de film naar voren zou komen. Omdat ik in deze groep bekend sta als theoloog, kreeg ik uiteraard al snel de vraag wat ik ervan vond. Of ik de symboliek maar even kon duiden, waarmee ze eigenlijk vroegen: kun jij ons helpen om woorden te geven aan onze fascinatie?
Terwijl ik niet zozeer het godsbeeld interessant vond, maar veel meer gefascineerd was door de fascinatie van mijn – absoluut onkerkelijke en ongelovige – oud-collega’s. Tien tot vijftien jaar terug was namelijk het hele onderwerp ‘God’ en ‘Bijbel’ bijna taboe – achterhaald, didactisch of zelfs storend.
Nu riep het thema God of Bijbel geen tegenreactie op, maar oprechte interesse. Wat hadden ze over het hoofd gezien, welke Bijbelverhalen kwamen aan de orde? Van de religieuze opvoeding op de ‘School met den Bijbel’, zoals één van hen het omschreef, was weinig blijven hangen. Maar hier haakte iets aan de diepere lagen in zichzelf. En daarop bleven ze kauwen, reflecteren, nadenken. Ik vermoed dat de lessen op de ‘School met den Bijbel’ dit effect nooit zo hebben gehad.
 

Religiestress?

En met deze anekdote zijn we gekomen bij het thema van deze lezing: de terugkeer van God en nieuwe manifestaties waarin God weer opnieuw te herkennen is. God mag weer, hij is teruggekeerd als factor in de maatschappelijke discussie. Maar tegelijkertijd blijkt het moeilijk hier collectief handen en voeten aan te geven. Ook dat blijkt namelijk in de praktijk.
Vanuit het Lectoraat Geloven in Context, van de opleidingen Theologie aan de Christelijke Hogeschool Ede (dat liep van 2014 tot 2018) hebben we veel onderzoek gedaan naar de praktijk van beginnende hbo-theologen. Dat wil zeggen kerkelijk werkers, geestelijk verzorgers en godsdienstleraren. Ook wij zijn gestuit op een nieuw elan voor religie en een meer positief ingesteld maatschappelijk klimaat als het gaat om de plaats van het christelijk geloof in Nederland.[1]
Een scala aan theologen, professionals uit het werkveld en collega’s van onze academie Theologie schreven voor ons een essay dat is gebundeld in de essaybundel Grensgangers uit 2016.[2] Velen van hen beschreven dat er een nieuwe interesse is in de bijdrage van de kerken bij allerhande ontwikkelingen in de maatschappij. Van religiestress was niet zoveel te herkennen.
 

Dat is mooi, zou je zeggen, dan kunnen we er ook iets mee doen!

Maar vervolgens gingen we kijken naar de daadwerkelijke praktijk van de kerkelijk werkers en leraren in hun alledaagse beroepspraktijk en toen bleek er soms weinig van terecht te komen.[3] In de praktijk was er juist angst om het specifiek christelijke element in te brengen in een maatschappelijke discussie – of bleek dat de respondenten eigenlijk helemaal niets terugzagen van God in de maatschappij omdat ze zo op zoek waren naar hun eigen beelden van God (en God niet herkenden in de taal van het ‘ietsisme’ en spiritualiteit).
 

Een brug slaan

Hier gebeurt dus iets interessants. Daar waar God zich langs nieuwe wegen manifesteert in de populaire cultuur of in maatschappelijke discussies, dreigen zowel niet-gelovigen als gelovigen hem daar niet te herkennen. Of in ieder geval flink langs elkaar heen te praten, omdat ze ofwel de taal en verhalen niet meer kennen die nodig zijn om de christelijke elementen naar voren te halen en te herkennen, dan wel vaak niet in staat zijn om die verhalen en religieuze taal opnieuw in te brengen in de maatschappelijke discussie. En zo wordt het dus onmogelijk om een brug te slaan tussen het publieke domein en de kerk of breder, de christelijke theologie.
 

(…)

– Rinke van Hel

Lees de tekst hier verder.

 
[1] Zie onder meer René Erwich en Jan Marten Praamsma, Grensgangers: pendelen tussen geloof en cultuur (Utrecht: Uitgeverij Kok, 2016); René Erwich e.a., “Van binnen naar buiten en vice versa. Een deelonderzoek naar het functioneren van hbo-theologen in relatie tot kerk en cultuur.” (Ede: Christelijke Hogeschool Ede, 2016).
[2] René Erwich en Jan Marten Praamsma, Grensgangers: pendelen tussen geloof en cultuur (Utrecht: Uitgeverij Kok, 2016)
[3] Rinke Van Hell e.a., “De hbo-theoloog tussen ideaal en werkelijkheid. Onderzoeksrapport Lectoraat Geloven in Context.” (Ede: Christelijke Hogeschool Ede, 2017).