Schulden maken je helemaal wanhopig

Ruim een derde van de 7,2 miljoen huishoudens in Nederland kampt met schulden. Een van de tien huishoudens is arm. Ruim 13% van de kinderen groeit op in armoede. De hulpvragen bij kerken zijn sterk gegroeid. Kerken helpen met geld, leningen, vrijwilligers, diaconale initiatieven zoals voedselbank, inloophuis, kerstpakketten, maaltijdprojecten, kledingwinkel. En met maatjesprojecten zoals Schuldhulpmaatje.

‘Ik wend me tot u omdat ik wanhopig ben. Na mijn scheiding ben ik in financiële problemen gekomen en momenteel aangemeld bij schuldhulpverlening. Ik krijg hulp van budgetbeheer voor het betalen van mijn vaste lasten. Ik moet daarom nu leven van 40 euro leefgeld per week met twee kinderen van vier en zes jaar. Hiervan moet ik alles doen, zoals kleding, voeding, verzorging, enz. De financiële situatie waarin ik zit is veroorzaakt door mijn ex-man. Ik kwam in de problemen nadat mijn scheiding uitgesproken was. Mijn kinderen lijden heel erg onder deze situatie. Zo durven we geen andere kinderen binnen te laten, bang voor gepraat en dat mensen oordelen. Ik heb al diverse keren geprobeerd om hulp te krijgen. Ik sta met de rug tegen de muur en heb mijn kinderen niets te bieden. Ook familie heeft geen financiële ruimte om mij te ondersteunen. Ik hoop dat u mij en mijn kinderen kunt helpen. Ik weet echt geen uitweg meer.’ Een van de vele noodkreten van mensen, die aankloppen bij de kerken voor hulp in de moeilijke situatie, waarin ze terecht zijn gekomen. Schulden vreten alle positieve energie op en brengen mensen tot wanhoop.

Een van de tien huishoudens is arm

We zien de cijfers van armoede in Nederland sinds het uitbreken van de economische crisis in 2008 stijgen. Volgens het onderzoek ‘Armoede en sociale uitsluiting 2015’ moeten er van de ruim 7 miljoen huishoudens 734.000 rondkomen van een laag inkomen (10,4 procent). Ramingen van het Centraal Planbureau (CPB) wijzen voor 2015 en 2016 op een lichte daling van het aandeel naar respectievelijk 10,1 en 10,0 procent. Volgens ‘Armoede en sociale uitsluiting 2015’ is de helft van de huishoudens met een langdurig laag inkomen vooral aangewezen op bijstand. Een kwart moest voornamelijk leven van een andere uitkering of pensioen. Het resterende kwart betrok zijn inkomen in hoofdzaak uit betaald werk. In ruim de helft van de huishoudens met een langdurig laag inkomen (55 procent) is de hoofdkostwinner laag opgeleid.

Bijna 13% van de kinderen groeit op in armoede

Volgens datzelfde onderzoek ging het in 2014 om 421.000 kinderen, van wie er 131.000 deel uitmaakten van een gezin dat langdurig van een laag inkomen moest zien rond te komen. Ongeveer 60% van deze kinderen groeit op in een eenoudergezin of in een huishouden dat langdurig van een laag inkomen moet leven: in 2013 was hun aantal 117.000 (4,0%). Een op de acht kinderen in Nederland groeit dus op in armoede. Dat betekent dat op een schoolklas van zo’n dertig kinderen, er vier met armoede te maken hebben, van wie één langdurig. Dat wil niet zeggen dat die kinderen honger lijden, maar wel dat ze lang niet altijd gezond eten. Bovendien zit bijvoorbeeld sporten, muziekles of meegaan op schoolreisje er voor deze groep vaak niet in.

In een schoolklas van dertig hebben vier kinderen met armoede te maken

Eenderde van de huishoudens heeft schulden

In de huishoudens met een of meer vormen van betalingsachterstand neemt de kans op schulden sinds 2009 enorm toe. Problematische schulden ontstaan als de uitstaande betalingsachterstanden of schulden groter zijn dan wat er aan maandinkomen binnenkomt. De Monitor Betalingsachterstanden 2014 leert dat in het jaar 2014 van de 7,34 miljoen huishoudens (CBS-Statline) in totaal in 2,33 miljoen huishoudens een van de onderzochte vormen van betalingsachterstand voorkomt. Dat is 32,1% of een derde van alle huishoudens.

Begin januari 2016 is het onderzoek ‘Huishoudens in de rode cijfers 2015 -Over schulden van Nederlandse huishoudens en preventiemogelijkheden’ verschenen. Dit onderzoek is een verdiepende analyse van de cijfers uit 2014 en ze zijn schokkend. De schuldenproblematiek van Nederlandse huishoudens is verergerd.

Meer hulpvragen bij de kerken

Meer mensen kloppen uit nood op de deur van de kerk. De bijdrage van kerken aan armoedebestrijding neemt fors toe. Dit blijkt uit het onderzoek ‘Armoede in Nederland 2016’ onder een groot aantal kerken en geloofsgemeenschappen, dat op 28 oktober is gepresenteerd. Kerken dragen in 2015 meer dan 36 miljoen euro aan hulp en meer dan 1,25 miljoen uren (waarde uitgedrukt in geld: 38,8 miljoen euro) aan vrijwilligerswerk bij aan armoedebestrijding. In veel gevallen gaat het om broodnood en noodhulp om te voorkomen dat mensen uit hun huis worden gezet of nutsvoorzieningen worden afgesloten. Kerken bieden hulp, omdat de overheid niet voldoende garanties biedt op het voorkomen van armoede. De hulp van kerken inzake armoedebestrijding levert een steeds grotere en relevante bijdrage aan een groeiend maatschappelijk probleem.

Groei hulpvragen en meer hulp

Het totaal aantal hulpvragen is gestegen van circa 40.000 in 2012 naar 50.000 in 2015. De individuele hulp bestaat uit financiële giften, hulp in natura of leningen. Daarnaast doen kerken veel aan collectieve hulp via de voedselbank, inloophuizen, projecten rond armoedebestrijding en projecten die specifiek gericht zijn op kinderen in armoede. Minder diaconale organisaties (3.633 in 2015 tegen 3.895 in 2012) leveren een aanzienlijke financiële bijdrage aan het bestrijden van armoede. Aan individuele financiële hulpverlening is € 13.5 miljoen besteed (€ 12 miljoen in 2012) en aan collectieve hulpverlening € 15.2 miljoen (€ 11 miljoen in 2012).

Kwetsbare groepen

De kerkelijke betrokkenheid bij kwetsbare groepen is toegenomen. De belangrijkste doelgroep is mensen zonder betaald werk, direct gevolgd door alleenstaande ouders met kinderen. Asielzoekers staan op de derde plek, gevolgd door mensen met psychische problemen en ouderen boven 65 jaar. Dan volgen mensen met schulden. Kerken helpen zonder onderscheid van personen en vooral in urgente situaties, waarbij het gaat om eerste levensbehoeften zoals wonen en voeding. De meeste kerken zijn betrokken bij een voedselbank door de inzet van vrijwilligers, het inzamelen van voedsel en het beschikbaar stellen van het kerkgebouw. Ook organiseren of participeren kerken in maaltijdprojecten, bijvoorbeeld in inloophuizen. Ze geven veel kerstpakketten. Kledingwinkels en ruilwinkels zijn in opkomst, net als maatjesprojecten om mensen met financiële problemen te ondersteunen.

Ik sta met de rug tegen de muur, heb mijn kinderen niets te bieden

Schuldhulpmaatje

Sinds 2009 is Schuldhulpmaatje in ontwikkeling, zowel plaatselijk als landelijk. Het initiatief om maatjes te scholen komt uit kerken voort. Sinds de crisis van 2008 hebben huishoudens meer schulden ontwikkeld (van 500.000 begin 2008 naar 3,2 miljoen in begin 2016). Diaconieën en parochiële caritas-instellingen kregen steeds meer hulpvragen van mensen met schulden. Er klopten in 2012 ruim 100 mensen per dag bij de kerk aan om hulp. Bij iets minder dan de helft van de groep had dit te maken met de schulden. Kerken en christelijke organisaties voor schuldhulpverlening hebben de krachten gebundeld tot een gezamenlijk initiatief voor training van vrijwilligers om mensen met schulden te ondersteunen. Landelijk is een basistraining van negen dagdelen ontwikkeld, waarna de deelnemers een certificaat krijgen.

Schuldhulpmaatjes kunnen vooraf, naast en na de professionele schuldhulpverlening mensen bijstaan en ondersteunen. Vaak gaat het om orde aanbrengen in de administratieve chaos. Om rust te brengen in het hoofd. Om enige planning aan te brengen in het dagelijks overleven. Om lijstjes te maken van wat het meest belangrijk is en wat daarvan gedaan kan worden met het beschikbare geld. Om deskundige hulp te zoeken en de hulp die er is optimaal te benutten. Om te helpen met formulieren invullen, brieven schrijven, mee te gaan met bezoeken aan loketten en hulpverleners. Het is allemaal fors ingewikkeld geworden in Nederland als je financiële problemen hebt en ook nog andere ongemakken, zoals fysieke, of geestelijke. Schuldhulpmaatjes maken met een hulpvrager een afspraak voor langdurige begeleiding om al doende weer eigen zelfstandigheid over het huishouden te herwinnen.

Vrijwilligers worden getraind om mensen met schulden te ondersteunen

Lokaal project Schuldhulpmaatje

Kerken bundelen lokaal hun krachten in een plaatselijk project Schuldhulpmaatje. Er wordt een bestuur gevormd. Kerken zorgen voor het draagvlak, bestuurlijke inbreng, financiën en zijn de bron voor vrijwilligers. Er wordt samenwerking gezocht met de burgerlijke overheid, die ook kan zorgen voor erkenning en mede financiering. Schuldhulpmaatjes en overheid werken altijd met elkaar samen, omdat de burgerlijke gemeente verantwoordelijk is voor de schuldhulpverlening. Begin 2017 is Schuldhulpmaatje een landelijk netwerk met een landelijk ondersteuningspunt in Leiden, waar vandaan hulp kan komen voor de opbouw en ontwikkeling van een lokaal initiatief. Er wordt door de kerken gewerkt aan een vrijwillige coördinator voor de maatjes, die als taak krijgt hen te begeleiden en te koppelen aan hulpvragers. Als bestuur, draagvlak van kerken, coördinator, financiën en afspraken met de burgerlijke overheid geregeld zijn, kunnen vrijwilligers aangezocht worden, die de training van negen dagdelen kunnen ontvangen. Na oproepen om vrijwilligers melden zich allerlei mensen. Vaak zijn het ook nieuwe mensen, die het diaconale netwerk eerder nog niet kende. Na de certificering kunnen ze aan het werk gaan met de hulpvragers. De Vereniging Schuldhulpmaatje zorgt voor verdere training van bestuurders, coördinatoren en maatjes via digitale hercertificeringsmodules, trainingsdagen, intervisiebijeenkomsten. Ook lokaal ontvangen de maatjes intervisie en informatie tijdens maatjesbijeenkomsten. Sinds 2009 zijn er nu op zeventig plaatsen initiatieven in deze. Op de site van Schuldhulpmaatje is te zien waar die lokale initiatieven zijn. Kerken kunnen actief worden met Schuldhulpmaatje en gezien de financiële nood onder een derde van de huishoudens in Nederland, is die hulp nog jaren nodig.

Voor meer info kunt u terecht bij www.schuldhulpmaatje. nl, www.uitdeschulden. nu, www.uitdeschulden. nu/jong, www.eerste hulpbijschulden.nl en www.knooppuntkerken enarmoede.nl

Hoe komen mensen aan hulp?

Schuldhulpmaatje heeft verschillende sites ontwikkeld, waar mensen met hulpvragen kunnen uitzoeken hoe hun financiële huishouden eruit ziet. Wie tot de conclusie komt dat er problemen zijn en dat hulp nodig is, kan doorklikken naar de plaatsen waar Schuldhulpmaatje al actief is. Wie woont in een plaats waar dat nog niet het geval is, wordt via het Landelijke Service Punt van Schuldhulpmaatje geleid naar de diaconale netwerken van kerken in de eigen plaats. De laatste twee jaar is er getraind voor maatjes voor jongeren, mensen met schulden uit ondernemingen, en mensen die met schulden in loondienst zijn.