None

Secularisatie: de passie naar het hier en nu

Wat is een ‘vrolijk kerstfeest’ zonder cadeautjes? Of is er meer dan dat? Deze recensie over Shoppen in Advent schreef Corné van Dam voor het verenigingsblad van Depositum Custodi.

Dit is een bijdrage n.a.v. Shoppen in Advent

secularisatie shoppen in advent Herman Paul

Is secularisatie een ‘storm’ of ‘vloedgolf’ die de kerk bedreigt? Nee, stelt Herman Paul in Shoppen in advent. Wie secularisatie in een beeld wil vangen, kan beter denken aan een gonzende winkelstraat in december. De mensen zijn er zo druk met hun kerstaankopen, dat ze nauwelijks acht slaan op het carillon in de stadhuistoren dat een oud Engels adventslied speelt. Het beeld drukt uit dat secularisatie draait om transformatie van het zelf: wie ik ben, waar ik bij hoor, wat ik aandacht geef en waar ik naar verlang.

Meer informatie

Wat is een ‘vrolijk kersfeest’ zonder cadeautjes?

Het is de laatste koopavond voor Kerst druk in de winkelstraat. Mensen doen voor sluitingstijd nog snel boodschappen, want wat is een ‘vrolijk kerstfeest’ zonder cadeautjes? Om half negen laat het carillon een Engels adventslied horen: “for Jesus Christ our Saviour/ was born upon this day (…). Wat een ‘tidings of comfort and joy’ voor mensen die in alle kersthectiek zomaar zouden kunnen vergeten dat er méér is dan het saeculum!” (p. 122-123). Verlangens naar God en Zijn komst krijgen hierin immers geen plaats.

De verbinding van de theologische en de wetenschappelijke lijn

Shoppen in advent vormt de afsluiting van Pauls positie als bijzonder hoogleraar secularisatiestudies. Het boek is bedoeld voor christenen die zich afvragen wat secularisatie inhoudt (16). Vandaar de populair-wetenschappelijke toon van dit werk.

Voortbouwend op Slag om het hart (een eerder verschenen boek van H. Paul over ditzelfde onderwerp (zie ook Documentum 32.2), niet noodzakelijk om dit boek te begrijpen), definieert Paul secularisatie als een toenemend verlangen naar het saeculum, de tijd tussen Christus’ komst en wederkomst (10). Dit verlangen zien we denk ik terug in de tijd voor de zondvloed en zal zich herhalen voor de wederkomst (Matth. 24:38). Dit boek wil de theologische lijn (van onder andere Augustinus) combineren met de wetenschappelijke lijn (vanuit onder andere sociologie en psychologie). Paul wil graag een gesprek: “Ik stel mij het gesprek tussen theologen en sociale wetenschappers voor als een echte dialoog, met inbreng van beide zijden” (14).

Secularisatie vanuit de sociologie

Hoofdstuk 1 schetst secularisatie vanuit de sociologie. In de jaren ’70 zagen sociologen secularisatie als iets onafwendbaars. Tegenwoordig is er meer aandacht voor secularisatie als optie waarbij ook deseculariserende krachten een rol spelen. Historici beschrijven secularisatie niet als afstand nemen van het christelijk geloof, maar meer als afdrijven door deelname aan andere activiteiten. Mensen konden zich identificeren met “een authentiek, expressief en reflexief zelf, daartoe in staat gesteld door stijgende welvaart en toenemende vrije tijd” (50). Het christendom hadden ze daarom niet meer nodig.

Dit doet Paul in hoofdstuk drie afvragen of consumentisme dan een nieuwe religie is. Tot op zekere hoogte is consumentisme inderdaad een religie te noemen. Shoppen is daarmee een voorname concurrent van het christelijk geloof. Dit roept uiteraard de spannende vraag op wat we dan van shoppende christenen moeten denken.

Nadat in hoofdstuk vier betoogd is dat ook in de kerk consumentisme een rol speelt, gaat hoofdstuk vijf in op de psychologie. De mens wordt beïnvloed door zijn interacties met anderen en de omgeving. Deze verschillende interacties corresponderen met verschillende zelven, althans, volgens een deel van de huidige psychologische inzichten. De shoppende christen bestaat dus uit meerdere zelven, waarvan sommigen verlangen naar God en Zijn komst en sommigen naar de tijd op aarde. Hoofdstuk zes vat al deze elementen samen in een kleine theorie. Secularisatie wordt hierbij vooral getypeerd als adventsvergetelheid. Het uitzien naar Christus’ komst en oordeel wordt vervangen door het enige verlangen van een consument: “I want it” (116). Het laatste hoofdstuk vat deze theorie samen in het beeld van shoppen in advent.

Een helder boek

Voor zover ik dat kan beoordelen heeft Paul een scherp eigen beeld neergezet van secularisatie. Daarbij vult hij Augustinus en zijn theologie aan met huidige wetenschappelijk inzichten (samen vertegenwoordigd in de ruim tweehonderd noten). Dit leidt tot nieuwe en waardevolle inzichten. Soms komt de vraag wel boven of Paul huidige wetenschappelijke inzichten niet wat kritiekloos overneemt. Waarom meerdere, soms tegenstrijdige, verlangens per se gekoppeld moeten worden aan meerdere zelven is mij bijvoorbeeld nog niet helemaal duidelijk. Door de heldere opbouw en duidelijke voorbeelden is het boek naast wetenschappelijk ook populair. Ik vermoed wel dat de gemiddelde christen in Nederland de woorden “Qu’il revienne à la fin des temps (…)” (127) niet zal begrijpen. Ik niet in ieder geval. Wat dat betreft had wat uitleg bij buitenlandse woorden niet misstaan.

Ondanks deze kleine minpuntjes heeft Paul een goed en helder boek neergezet. Het boek is warm aanbevolen, ook als consumentisme en secularisatie je minder interesseren. Het zal je een spiegel voorhouden voor je eigen verlangens en geeft inzicht in de wereld en de Bijbelse verlangens naar God en Zijn komst.

Corné van Dam

Depositum Custodi is een reformatorische studentenvereniging. Ze stellen er vragen over christelijk geloof, ethiek en de maatschappij en zoeken naar antwoorden door middel van studiekringen, lezingen en vooral veel onderlinge gesprekken.