In therapie bij Etty Hillesum
In haar honderdste geboortejaar blijkt Etty Hillesum populairder dan ooit. Voor veel lezers is zij een grote bron van inspiratie. In de twee-en-een-half jaar waarin zij haar dagboeken en overgeleverde brieven schreef (van maart 1941 tot oktober 1943) maakte zij een enorme spirituele en persoonlijke groei door. Haar woorden hebben voor menig lezer een therapeutische werking. Etty Hillesum wilde graag schrijfster worden en ze wilde anderen helpen in een “psychologische practijk”. Die kans heeft zij niet gehad. “Maar het lijkt erop dat haar dagboekcahiers deze taak van haar hebben overgenomen”, concludeert Ria van den Brandt.
Op 9 maart 1941 begint de Joodse Etty Hillesum (Middelburg 1914 – Auschwitz 1943) een dagboek. Niet om verslag te doen van de oorlog, maar om verslag te doen van zichzelf aan zichzelf. Een therapeutisch dagboek. Ze wil onder meer korte metten maken met haar chaotische levenswijze, haar onrust en opgejaagdheid, haar alsmaar niet “aan het werkelijke” toekomen. Al schrijvende gaat ze op zoek naar altijd geldige woorden, naar een houvast voor het leven. Daarbij belandt ze in een opmerkelijk bewustwordingsproces waarbij ze ‘iets van een God’ in zichzelf ontdekt, een God die volgens haar niets met de oorlog te maken had – elkaar uitmoorden is mensenwerk – en die ze veilig door de tijd heen wil loodsen.
Hillesums dagboekcahiers – geschreven van 9 maart 1941 tot en met 13 oktober 1942 – waren in eerste instantie niet voor publicatie bedoeld. Toch besluit Etty Hillesum voor haar definitieve vertrek naar kamp Westerbork om haar “modderschrift” bij haar huisgenote Maria Tuinzing achter te laten. Haar innerlijk avontuur mocht worden gepubliceerd indien ze niet van de kampen zou terugkeren. Aldus geschiedde. En zo werd de wereld geconfronteerd met een egodocument dat zeer veel verschillende reacties uitlokte. Uit de veelkleurige en conflictrijke receptiegeschiedenis is in elk geval duidelijk geworden dat Hillesums werk voor veel mensen een inspiratiebron is om tot innerlijke rust te komen. Het lezen van haar woorden lijkt te werken als een therapeutische onthaasting, een herontdekking van het leven in de waan van de dag. Sinds enige tijd ontmoet ik regelmatig mensen die intens blij zijn dat ze het werk van Etty Hillesum hebben ontdekt. “Dit helpt mij verder met mijn leven” hoorde ik onlangs en ook “dat het leven ondanks alle zinloosheid toch zinvol is, dat leerde ik van het dagboek”. In haar honderdste geboortejaar blijkt Etty Hillesum populairder dan ooit. Voor veel lezers komt ze als geroepen.
Innerlijke chaos
Etty Hillesum kwam uit een onconventioneel en getalenteerd gezin. In het dagboek beklaagt ze zich weleens over het feit dat haar ouders haar geen enkel houvast hadden meegegeven.[1] Integendeel. Hun “kapitaal aan begaafdheid en menselijke waarde” werd helemaal niet goed gebruikt. Zo schrijft ze over haar ouderlijk huis: “Je breekt hier je nek over de onopgeloste problemen over snel wisselende stemmingen, het is een chaotische en droevige toestand, die zich weerspiegelt in de uiterlijke chaos van de huishouding.” Op het moment dat ze dat schrijft, is ze al een maand of vijf bezig om haar gevoelens en gedachten zo eerlijk mogelijk in een dagboek te registreren. Haar eigen “psychische hygiëne” stond op het spel. Haar grote inspiratie was de ontmoeting met de Duits-Joodse psychochiroloog Julius Spier (1887-1942). Deze Jungiaanse handlijnkundige vertelde haar dat zij haar eigen gevoelens van onbehagen moest onderkennen als een “seelische Verstopfung”, een verstopping van de ziel. Met zijn hulp zou ze wat meer vat kunnen krijgen op haar stemmingswisselingen. Ondanks enige ambivalenties was ze verbaasd over de wonderen die hij in korte tijd bij haar had verricht door “gymnastiek, ademhalingsoefeningen, verhelderende, verlossende woorden over mijn depressies, verhouding tot anderen enz.”. Ze was aangenaam verrast door het plotselinge verdwijnen van haar verstopte gevoel en de opkomst van vloeiende gevoelens van innerlijke bevrijding, rust en orde. Deze onverwacht snelle resultaten waren voor haar een reden om het avontuur van de Spieriaanse therapie van zelfverwerkelijking – Werde der du bist! – aan te gaan. Tot de dagelijkse ingrediënten van haar nieuwe levenswijze behoorden naast lichamelijke disciplinering ook lezen, schrijven en een dagelijks moment van inkeer, een zogeheten “boeddhistisch kwartiertje”: niet naar de wereld luisteren, maar naar jezelf. Lees verder op debezieling.nl.
