Transformatie

Dit artikel, Transformatie, geschreven door Klaas Bom, komt uit Kerk en Theologie, het toonaangevende kwartaaltijdschrift voor theologie voor de predikanten en theologen die vakmatig willen bijblijven. Inhoudelijk bestrijkt het blad het gehele theologische veld, van exegese en kerkgeschiedenis tot dogmatiek en homiletiek. U vindt dit artikel in nummer 3 van deze jaargang.

Het verzet tegen het zogenaamde ‘nieuwe normaal’ is niet van de lucht. Terecht stelt Kees van der Kooi dat het nieuwe normaal in een heel aantal opzichten niet het normaal kan zijn, gewoonweg omdat het de obstructie van wat tot de kern behoort betekent, ook in de kerk. Toch stuit de heftigheid van het verzet tegen de taal van het ‘nieuwe normaal’ me tegen de borst. Al zijn er redenen om je tegen het nieuwe normaal te verzetten, dit moet echter niet leiden tot het verdonkeremanen van de andere belangrijke kant van de Corona crisis, namelijk het inzicht dat verandering noodzakelijk is. Dat wat tot de kern van het evangelie hoort, zoals het pastoraat en het samen vieren, staat namelijk in het kader van de brede oproep tot verandering. Je hoeft de pandemie niet te zien als een straf om toch overtuigt te zijn dat dit een ‘wake up call’ is, zoals een collega mij vroeg in maart al schreef, toen er van thuiswerken nog geen sprake was. Nu is het Oude Testament de biotoop van deze collega en dat maakt je blijkbaar gevoelig voor zo’n oproep. Dat verzet tegen verandering en het verlangen terug te keren naar ‘het oude’ in het algemeen is mijns inziens geen goed teken. Zoiets ingrijpends kan toch niet leiden tot louter restauratie?

Het ‘momentum’ van deze pandemie moeten we niet laten vervluchtigen. Zowel in macro opzicht als in micro opzicht geeft Corona immers veel te denken. Het wereldwijde effect van deze crisis is ongekend. Dat geeft de mogelijkheid tot grote solidariteit en een gezamenlijke aanpak maar leidt helaas vaak tot een ‘ieder-voor-zich’ strategie, zoals we in Europa hebben kunnen zien. In Italië werd de terughoudendheid omtrent de hulpgelden al snel in verband gebracht met godsdienstige tradities; de zuinige Noorderlingen waren immers protestanten. Hiermee worden de protestantse kerken uitgedaagd om aan die solidariteit vorm te geven. De scheiding tussen kerk en staat hoeft immers geen belemmering te zijn om anders te handelen dan de overheid en daarmee een politiek signaal te geven. Overigens zijn er wereldwijd helaas nog schrijnender gevallen dan Italië. Brazilië lijkt één van de dieptepunten te zijn, te meer daar president Bolsonaro lange tijd het gevaar heeft ontkend en nog steeds een zwalkend beleid voert. Voor president Trump lijkt Corona juist een gelegenheid om zowel binnenlandse als buitenlandse spanningen te voeden. Het eigen belang krijgt steeds het grootste gewicht. Die structurele trek van het menselijke handelen, die economisch en politiek nog steeds aan de winnende kant staat, roept om een diepe verandering. Aan de randen van dit eeuwenoude probleem worden nu heel voorzichtig wat vraagtekens gezet, met name in relatie tot een ‘groene economie’. Mondjesmaat wordt er bijvoorbeeld gesproken over strengere regulering van de regulering van de luchtvaart.

Maar ook op micro niveau geeft deze crisis veel te denken, met name de zogenaamde ‘intelligente Lock down’. Van collega ouders met kinderen thuis heb ik gehoord dat het gezinsleven door Corona een boost heeft gekregen. Dat is ook mijn ervaring. Er waren meer momenten van ’samen’ toen sportclubs etc. niet meer het tijdsschema bepaalden. Er ontstond ruimte (en er was ook noodzaak) voor meer gesprekken en om samen activiteiten te ondernemen. Ook het samen kerk-zijn is veranderd omdat je veel meer dan hiervoor daar thuis vorm aan moet geven, hoe lastig dat ook kan zijn met pubers of volwassen kinderen die daarin een eigen weg in gaan. Dat je thuis ook zo’n ‘kleine kerk’ kunt zijn, een hele oude gedachte die door alle institutionalisering gemakkelijk naar de achtergrond is geschoven, is een prachtige ontdekking, maar ook een kwetsbare. Dat betekent overigens niet dat de bredere gemeenschap buiten spel komt te staan. In mijn thuisgemeente waren de jongerengroepen een heel belangrijke reddingsboei voor de kinderen tijdens de afgelopen maanden. Voordat ik romantisch wordt over de tijd van de Lock down, zoals anderen wellicht romantiseren over de tijd vóór de crisis, roept de harde werkelijkheid me tot orde. Afgelopen maanden draaide de kindertelefoon overuren en waren er veel meldingen van huiselijk en seksueel geweld. Deze kant van het verhaal van het gezin maakt de noodzaak tot verandering alleen maar urgenter.

Kortom, het vieren van Pasen en Pinksteren in tijden van Corona crisis laat sporen na. Alleen maar ‘terug naar het oude’ te willen is dan ook onverantwoord. Via de PKN e-mails zag ik de afgelopen maanden veel creatieve bijdragen om het kerk-zijn gestalte te geven voorbij komen. Mijn hoop is dat die creatieve energie ingezet kan worden in kerk en theologie om veranderingen in de richting van ‘Gods nieuwe wereld’ (Bijbel in gewone taal) voor de langere termijn vorm te geven.

Klaas Bom

Dr. Klaas Bom is docent Dogmatiek en interculturele theologie aan de Protestante Theologische Universiteit te Groningen

Dit is een bijdrage n.a.v. Kerk en Theologie

Kerk en Theologie is het toonaangevend kwartaaltijdschrift voor theologie voor predikanten en theologen die vakmatig willen bijblijven. Inhoudelijk bestrijkt het blad het gehele theologische veld, van exegese en kerkgeschiedenis tot dogmatiek en homiletiek.
Primair onderwerp van reflectie zijn thema’s die in de praktijk van de kerkelijke gemeente naar voren komen. Daarnaast is er aandacht voor wat in de praktijk zelf misschien minder aan de orde is, maar wat het dagelijks theologisch bestaan wel verrijkt. Kronieken en boekbesprekingen maken iedere uitgave compleet en verschaffen inzicht in recente ontwikkelingen en publicaties. Per jaargang verschijnt één themanummer.
In dit nummer onder andere:
Reijer J. de Vries – Onderling pastoraat ontwikkelen
Jacques Schenderling – De Me Too-beweging en de kerken. Nieuwe ontwikkelingen in het denken over grensoverschrijdend gedrag
Peter-Ben Smit – ‘De vrede van Christus!’ De vredegroet in het spanningsveld van theologie en praktijk
Klaas-Willem de Jong en Jan Dirk Wassenaar – Kennen en horen. De stem van de gemeente in de Protestantse Kerk in Nederland
Hermen Kroesbergen – Betekenisverlies van het christendom. Een vergelijking met Zambia