Wat is jouw wereldbeeld?

Ik zat recent onder het gehoor van ecoloog en filosoof Matthijs Schouten. Hij gaf een boeiende schets van verschillende wereldbeelden over onze relatie met de natuur. Zie je jezelf als eigenaar van de natuur, rentmeester? Of geloof je eerder dat je partner bent van de natuur, of participant, net als de andere schepselen? Kortom: kijk je meer antropocentrisch of ecocentrisch?

Deze blog is geschreven door Embert Messelink

De afgelopen duizenden jaren zagen mensen zichzelf vooral als eigenaars of rentmeesters van de natuur. Maar – fascinerend, zegt Schouten – er vindt in onze tijd een grote verschuiving plaats in die grondhouding. Steeds meer staat de natuur zelf centraal in ons wereldbeeld. Waarschijnlijk komt dat doordat we keihard aanlopen tegen de grenzen van ons rentmeesterschap: de ecologische crisis is alom aanwezig in klimaatverandering en achteruitgang van biodiversiteit.

We beseffen steeds meer dat we roofbouw plegen en we zijn niet in staat dat te veranderen. Dan is het ingewikkeld om overeind te houden dat we verantwoordelijke rentmeesters zijn.

We denken dus meer ecocentrisch over de wereld. Maar de mens is een schizofreen wezen, zegt Schouten. We denken wel meer ecocentrisch, maar we blijven hartstikke antropocentrisch handelen. We geloven dat we partners zijn van de natuur en van alle schepselen, maar pakken toch een goed stukje vlees extra en het vliegtuig voor een snelle vakantie. We genieten van de natuur, maar leven op een manier die schade toebrengt. Die dubbelheid komt in alle culturen en levensbeschouwingen voor. Anders gaan leven kost kennelijk tijd. We zijn geconditioneerde wezens: gemakzucht en complexiteit spelen een rol. De studenten van Schouten worden er moedeloos van. Elk jaar vraagt hij hen opnieuw: wie is er hoopvol over de toekomst van de aarde? Elk jaar gaan er minder vingers omhoog. ‘Ik kan wel duurzaam leven, maar wat doet het ertoe’, hoort Schouten geregeld.

Juist op dat vlak hebben christenen een verhaal te vertellen, denk ik. Het christelijke verhaal is een verhaal dat de crisis serieus neemt en geen goedkope oplossingen of ongefundeerde hoop biedt. Christenen weten van begrippen als crisis, schuld en zonde. Maar evenzeer leven ze vanuit vergeving en de belofte van herstel en een nieuw begin. Merkwaardig trouwens dat christenen het zo moeilijk vinden om die begrippen ook toe te passen op natuur, klimaat, voedsel en aarde.

Wie wil je zijn? Wat is je grondhouding? Daarmee begint het, zegt Schouten. Ik kan niet zomaar een keuze te maken tussen eigenaarschap/rentmeesterschap en partnerschap met de natuur. Ik ben inderdaad een schepsel tussen de schepselen – even afhankelijk van alles wat de aarde voortbrengt. Partner dus.

Maar tegelijk heb ik als mens ongekende ethische keuzemogelijkheden: pak ik het vliegtuig voor de zomervakantie of niet? Blijf ik vlees eten, of mag het een onsje minder? Koop ik producten bij organisaties die mijn waarden delen, of kijk ik alleen naar de prijs? Rentmeesterschap of partnerschap? Het is beide, denk ik.

Mijn geloof brengt nog een extra aspect mee: de overtuiging dat deze aarde van God is. Hij staat centraal, op een of andere manier is alles er voor Hem. De Nederlandse Geloofsbelijdenis – waarmee ik ben opgegroeid – moedigt me aan om niet alleen de Bijbel te lezen om God te kennen. Dat tweede boek doet er ook toe: geef je ogen de kost in het boek van de natuur. Verwonder je. Raak onder de indruk van de verscheidenheid in leven, vormen, geuren, kleuren. Vier het leven, geniet van een goede maaltijd. Leer ook op die manier de Schepper van alles kennen. Als ik geniet van vogels, vlinders of libellen, zie ik iets van die Schepper. Als ik mijn handen vouw bij het eten, bepaal ik mezelf erbij dat Hij voorziet – en spreek ik een paar dankbare woorden. Als ik alles in de schepping waardeer omdat ik Hem erin weerspiegeld zie, wil ik graag dat mijn leven met zijn aarde daarmee klopt.

Ook ik zit vast in patronen en gewoonten, in niet-duurzame vormen van bestaan. Ten diepste geloof ik dat God herstelt: zowel de dingen in mijn persoonlijke leven die scheef zitten als ook de grote wereldwijde uitdagingen van deze tijd. Dat is geen doekje voor het bloeden, maar de werkelijke diepte van het christelijke geloof.

We worden op het goede spoor gezet, maar als het ons niet lukt, komt het toch goed.

Daarom kan ik leven als een hoopvol mens. Omdat ik mezelf niet centraal wil zetten en de schepping ook niet. Maar omdat beiden op hun plek vallen als ik God centraal zet. En het is die God, die ons een hoopvolle toekomst belooft. Ik geloof dat die hoop het sterkste middel is om mensenlevens te veranderen en duurzamer te maken.

Embert Messelink is directeur van A Rocha: een christelijke beweging die zich inzet voor natuurbehoud.

Boekentip: Vrijspraak voor Losers

In ‘Vrijspraak voor losers’ houdt Nadia Bolz-Weber een vlammend pleidooi voor religieuze vrijheid. In een eerlijke, verhalende stijl vertelt zij over haar werk als pastor. Zij ontdekt dat God zich laat vinden in alle mensen. Keer op keer ontmoet ze God in mensen die het minst geschikt lijken: een agnost, een travestiet of een criminele bisschop. Door deze onheilige heiligen te ontmoeten, leert ze wat genade is. Dit boek laat zien wat er gebeurt als gewone mensen brood en wijn delen, de Bijbel lezen en elkaar hun levensverhalen vertellen.