Zonnewende en Sint-Jan

Religieuze hoogtijdagen zoals Kerstmis en Pasen zijn nadrukkelijk verbonden met de stand van zon en maan. De seizoensritmiek bepaalt het ritme van de kerkelijke kalender. Zo wordt de kerstnacht gevierd op de dag van de winterzonnewende, en wordt de datum voor Pasen berekend aan de hand van de eerste volle maan in de lente. Hemelvaart en Pinksteren worden weer respectievelijk veertig en vijftig dagen na Pasen gevierd, en zijn dus op die manier ook weer verbonden aan de stand van de maan.

Het zijn de bekende christelijke hoogtijdagen Kerstmis, Pasen, Hemelvaart en Pinksteren die allemaal gekoppeld zijn aan de stand van zon en maan. Een in Nederland minder bekend feest dat ook nadrukkelijk samenhangt met de stand van de zon is het Sint-Jansfeest, de geboorte van Johannes de Doper, dat op 24 juni wordt gevierd. De zomerzonnewende.

Sinds enkele jaren vieren we dit Sint-Jansfeest in de kerk van Westernieland, een klein dorp vlak onder de Waddendijk in Noord-Groningen. Zo’n Sint-Jans-en Zonnewendeviering ziet er dan ongeveer als volgt uit. Vanaf negen uur ‘s avonds is de deur van de kerk open en worden mensen uitgenodigd om binnen te komen. Aan de deur hangt een mooie bloemenkrans en binnen is koffie, thee en zelfgebakken kruidkoek. Rond half tien klinkt er muziek en wordt het verhaal verteld over Johannes de Doper en over de zonnewende, waarna we rond tien uur de kerk verlaten voor een wandeling door de landerijen. Met een beetje geluk, als de wolken het zicht niet belemmeren, zien we de zon ondergaan.

Na de wandeling, wanneer de schemer plaats heeft gemaakt voor de nacht, komen we weer terug bij de kerk, waar een vuur brandt en waar een aantal muzikanten de wandelaars verwelkomen. Er zijn kruidenhapjes en -drankjes en iedereen geniet van de sfeer, de rust en de warmte in en om de kerk. Rond middernacht gaat ieder weer zijns weegs.

Johannes de Doper

Tot vandaag werden de dagen steeds een beetje langer en na vandaag steeds iets korter. We gingen van winter naar zomer en gaan vanaf nu van de zomer weer naar de winter. De zomerzonnewende. Van oudsher is de zomerzonnewende in verband gebracht met de geboorte van Johannes de Doper, die roepende in de woestijn. Hij was de voorbode van die andere roepende, Jezus van Nazareth, wiens geboorte wordt gevierd rond die andere zonnewende, de winterzonnewende.

Johannes de Doper wordt op een wonderlijke wijze geboren. Zijn ouders, Zacharias en Elisabeth, waren kinderloos en al op hoge leeftijd. De geboorte van Johannes wordt aangekondigd door de engel Gabriel, die zelfde engel Gabriel die zes maanden later Maria komt melden dat zij ook een kind zal krijgen. Zacharias kan het niet geloven en valt stil. Als een stille getuige ziet hij hoe het wonder zich voltrekt, hoe zijn vrouw Elisabeth, kwetsbaar in haar ouderdom, ruimte schenkt aan nieuw leven, een nieuw mensenkind.

Johannes groeit op en wordt een man. Een roepende in de woestijn. Hij doopt de mensen met water en wijst vooruit naar Jezus en zegt over hem: ‘Hij moet wassen (groeien) en ik moet minder worden’ (Johannes 3,30). En daarmee is de verbinding met de zonnewende gelegd. Hij moet wassen (groeien): vanaf de geboorte van Jezus neemt de zon toe in kracht. Ik moet minder worden: vanaf de geboorte van Johannes neemt de zon af in kracht.

Symboliek

Allemaal symboliek. Maar symboliek heeft een kracht die zijn weerga niet kent. Het is symboliek die iets te zeggen heeft over ons eigen leven. Het ritme van de zon, van de seizoenen houdt ook ons leven in evenwicht. Dan eens is het tijd om te groeien, dan weer om minder te worden. De natuur, de hemel, de zon, de wind en het land bepalen ons bij ons eigen bestaan.

Wij wonen hier op het Hogeland. Dit land van zon, wad, luchten en weidsheid. ‘Dit is mien land, mien Hogeland’ zingt Ede Staal. Mijn thuis, mijn leven. Hier zie ik de zon opkomen en weer ondergaan. Hier waait de wind dwars door mijn kleren heen en koester ik mij in de zon. Hier leef ik mijn leven, hier beleef ik de winter en de zomer, de herfst en de lente. Hier ben ik thuis.

Thuiskomen in het land waarin je leeft, thuiskomen in het leven dat je leeft. Dat is iets hemels, iets gelukzaligs. Is dat misschien wat wordt bedoeld met die woorden: ‘Het koninkrijk is nabij’?

Bewust stilstaan en de schoonheid zien, bewust stilstaan en je eigen leven accepteren zoals dat is. Bewust zijn van de balans, van dan eens groeien en dan weer minder worden. Het lengen van de dagen, het korten van de dagen. Het jonge leven en de ouderdom.

Straks maken we een wandeling door ons land, het Hogeland. Zien we de zon ondergaan in de wetenschap dat hij na een korte nacht weer op zal gaan. We maken een nachtwandeling en komen daarna terug hier bij deze kerk, waar het vuur zal branden, de vlierbloesemsap klaar zal staan en de muzikanten onze nachtwake opvrolijken.

Zo gaan we op pad, met de klanken van Ede Staal en zijn Hogeland: ‘Mien Hogeland’.

Zonder liturgie

Het is een viering zonder liturgie, maar vol van symboliek. Het is een activiteit waar een heel divers publiek aan mee doet en die plaatsvindt in de directe omgeving van kerk en dorp. De verbinding tussen verhaal, muziek, natuur, eten, drinken, wandelen en het bewust stilstaan bij de aarde waarop we leven en bij de invloed van de kosmos om ons heen, dit alles maakt dat een dergelijke avond letterlijk aan den lijve wordt ervaren. We beleven de eigen omgeving, het stukje aarde waar we leven, op een andere en misschien wel bewustere manier. En het verhaal van Johannes de Doper geeft die aardse beleving een derde dimensie mee.

Ooit zijn de christelijke hoogtijdagen verbonden aan de seizoenen en de al veel langer bestaande feesten rondom zon, maan, winter, lente, zaaien en oogsten. Wat zou het mooi zijn als die verhalen opnieuw worden verbonden aan zon, maan, winter, lente, zaaien en oogsten in en om onze dorpen, ook in de eenentwintigste eeuw.