Wim Dekker: kerk als ‘gemeenschap van de geschokten’ (Tomáš Halík)
Kerk als ‘gemeenschap van de geschokten’
Wim Dekker over Tomáš Halík
De titel van deze bijdrage is ontleend aan het laatste hoofdstuk van het nieuwe boek van Tomáš Hálik: De nacht van de biechtvader. Deze Tsjechische Rooms-Katholieke theoloog was tot voor kort bij weinigen in ons land bekend. Het eerste boek dat van hem in het Nederlands verscheen, in 2014 onder de titel Geduld met God, werd echter meteen een succes. Opvallend was, dat er herkenning en waardering was in allerlei kerkelijke denominaties van Rooms-Katholiek tot en met de IZB-vleugel van de PKN. Dat is zeker niet te verklaren vanuit het feit dat Hálik een theoloog van de grootste gemene deler is. Integendeel. Geregeld schrijft hij het met iets of iemand volstrekt niet eens te zijn. Dat doet hij overigens altijd wel met liefde en met een vleugje humor.
Zijn afwijzing gaat zowel in de richting van allerlei restauratiebewegingen in het christendom als in de richting van liberale vernieuwingstheologen, die volgens hem beiden de ernst van de crisis waarin de kerken in Europa terecht zijn gekomen niet zien. Op allerlei manieren en in allerlei toonaarden probeert hij iets van een derde weg zelf te gaan en anderen uit te leggen. Die derde weg is nog niet zo gemakkelijk helemaal theologisch helder te krijgen. Mijn ervaring is in ieder geval bij het lezen van de twee boeken dat het een zoektocht is om die derde weg steeds precies voor je te zien. Hij schrijft van zichzelf ook, dat hij nog zoekend op weg is en intussen ook al weer een paar dingen anders ziet dan een tijdje geleden. Dat lijkt me overigens niet verkeerd.
Het betekent wel, dat er voor een systematisch theoloog terechte vragen te stellen zijn. Hálik is echter niet in de eerste plaats een systematisch theoloog, hoewel hij er veel van af weet, dat merk je in alles wat hij schrijft. Zijn kracht ligt echter meer in een spirituele theologie, waarin hij het beste uit verschillende tradities bij elkaar brengt om zo de kern opnieuw te ontdekken waar het vandaag op aankomt.
De kern van deze spirituele theologie is Jezus Christus en die gekruisigd. Dat verklaart de verbondenheid die ervaren kan worden over allerlei kerkgrenzen heen. Hoewel wij als protestanten er andere opvattingen over het avondmaal op na houden dan de Rooms-katholieken proef je bij Hálik telkens hoe hij leeft uit het geheim van de eucharistie, de daadwerkelijke presentie van de gestorven en opgestane Heer Jezus Christus.
Met deze concentratie is tegelijk gegeven dat de gestalte van geloven en kerk-zijn principieel te allen tijde een gebroken gestalte is. Een gelikt verhaal alsof het evangelie in de markt gezet zou moeten worden, slimme apologetische argumenten alsof de ergernis weggeredeneerd zou kunnen worden, succesformules om de kerken weer vol te krijgen, ze passen geen van alle bij de kern van het christelijk geloof, de man aan het kruis. Zeker is Hij ook opgestaan. Anders zou het kruis geen enkele betekenis hebben. Maar Hij is opgestaan als de Gekruisigde. Geregeld toont Hij zijn volgelingen de wonden in zijn handen en zijn voeten. De volgelingen kijken ernaar en ze weten, dat dit voor hen grote consequenties heeft.
Van de kerken in zijn eigen land Tsjechië, schrijft Hálik dat de situatie van deze kerken in de eerstkomende tijd waarschijnlijk in veel opzichten zal verslechteren. Dat betekent niet dat de christenen dan somber moeten worden. Wel dat ze in staat zullen moeten zijn alleen tegen de stroom in te gaan ‘zonder uitzicht op merkbaar succes’. Het betekent dat ze dwaze zonderlingen moeten durven lijken voor de wijzen van deze wereld. En schrijft hij dan: ‘als we daartoe niet bereid zijn, betekent dat dan niet dat we het evangelie over het kruis tevergeefs gelezen hebben?’ (p. 112, 113).
Het feit, dat het kruis centraal staat in het christelijk geloof betekent nog meer. Het betekent ook, dat de waarheid onder de oppervlakte van onze waarnemingen ligt. Wie bij de oppervlakte van zijn waarnemingen blijft staan, vindt nooit God. Niet als hij naar de wereld kijkt, zoals die zich in het dagelijkse nieuws aan ons voordoet, maar ook niet wanneer hij zich bezighoudt met de uiterlijke ceremoniën van de kerk. De waarheid van God is een paradoxale waarheid, anders en tegenstrijdig. Wanneer God het meest nabij is in de verlatenheid van het kruis, dan zegt dat niet alleen iets over dat gebeuren toen en daar, maar dan zegt dat iets, alles, over de verborgenheid van God. Hij is aanwezig als de Verborgene. Onze ogen moeten ervoor open gaan, anders zien we het nooit.
Het kruis is niet alleen een lastig onderdeel van het christelijk geloof, maar het onthult het lastige van geloven überhaupt. De waarheid is alleen te vinden voor wie bereid is het onderwijs van de derde persoon in het verhaal van de Emmaüsgangers tot zich toe te laten. Deze mannen vormen met z’n tweeën (of met z’n drieën?) de kerk als gemeenschap van de geschokten. Ze zijn door alle bodems van vanzelfsprekendheden heen gezakt.
Wie de boeken van Hálik leest, merkt steeds dat deze centrale gedachten troost en aansporing bevatten. De troost is dat ons in geen enkele crisis, persoonlijk of kerkelijk, iets vreemds overkomt. De aansporing is om in alle opzichten, zeker ook op het gebied van kerk en geloof, de verleiding van oppervlakkigheid te weerstaan. ‘De vraag is niet met hoeveel we zijn, maar of we de weg niet zijn kwijt geraakt’ (p. 173).
Dr. Wim Dekker, emeritus-predikant, werkte jarenlang voor de missionaire organisatie IZB en was daar o.a. cursusleider van Areopagus, centrum voor contextuele en missionaire prediking. Hij leidde verschillende leeskringen voor predikanten, o.a. over het boek van Hálik. Komend seizoen start hij met een leeskring over Miskotte.
(Met toestemming overgenomen uit Tijding, het kwartaalblad van de missionaire organisatie IZB, www.izb.nl).
Klik voor meer informatie over Geduld met God (ook als e-book) en De nacht van de biechtvader (ook als e-book).
