15. Profetie in de herhaling
Zie ook
Zacharia 7:8-14
Aan bijbelteksten kun je vaak aflezen dat ze geschreven en herschreven werden voor meer dan één generatie. Dat geldt ook van Zacharia 7. Eigenlijk weten we niet altijd goed waar de aanhalingstekens moeten staan. Wie spreekt er in welk vers? De vertellers? Zacharia, of de vroegere profeten? Of God? Die rollen lopen door elkaar in deze tekst. Dat is een beetje ingewikkeld, maar kennelijk is dat in het echte leven van God met zijn mensen ook zo. Daar is de bijbel een spiegel van.
In vers 4 vertelt Zacharia zelf, dat God hem aansprak.
4. Toen sprak JHWH van de hemelmachten mij aan met de woorden:
God zei daar dat het vasten vanwege de verwoeste tempel geen zinvolle godsdienst is. Zoiets doe je in feite alleen voor jezelf. Zinvolle godsdienst is luisteren naar de profeten van vroeger: ‘recht doen; zorgzaam zijn. Dat hadden jullie ouders en groot-ouders moeten doen.’ Die boodschap van de ‘vroegere profeten’ (vers 7) klinkt in vers 9 en 10. Hun lessen, de Tora, kennen we uit Deuteronomium 24, Jeremia 7 en veel meer teksten.
Maar dan vallen de vertellers Zacharia in de rede: deze profetische opdracht gaat immers niet alleen over vroeger, die geldt nog steeds. In vers 8 is Zacharia opeens niet meer de spreker, ‘ik’, maar nu is hij degene over wie wordt verteld, dat hij de oude woorden moet spreken, niet bij wijze van herinnering, maar als profeet, aan zijn eigen generatie, nu.
8. JHWH sprak Zacharia aan met de woorden: Alleen, God zegt vervolgens niet ‘jij’ tegen hem, maar ‘jullie’.
Daaraan kun je zien dat hier eigenlijk de boodschap van de vroegere profeten aan de vorige generaties wordt voortgezet en dat vers 8 er tussen is geschoven. Maar over wie gaat dan vers 11: ‘zij’?
9. ‘Als volgt heeft JHWH van de hemelmachten gesproken:
“jullie moeten werkelijk recht doen; trouw en toewijding moeten jullie elkaar tonen.
10. De weduwe en de wees, de vreemdeling en de arme mogen jullie niet onderdrukken. Jullie mogen niet in het geniep kwaad tegen elkaar bedenken.”
11. Maar zij weigerden om er gehoor aan te geven.
Ze zetten zich schrap, stopten hun oren dicht om niet te hoeven horen.
12. Hun hart hebben ze keihard gemaakt, om niet te hoeven luisteren naar de Tora en de woorden, die JHWH heeft gezonden door zijn Geest, door middel van de vroegere profeten. Het leidde tot grote woede bij JHWH van de hemelmachten.
13. En dus, zoals Hij had geroepen en zij niet hadden geluisterd,
“Zo kunnen zij nu wel roepen, maar zal ik niet luisteren”,
– heeft Jhwh van de hemelmachten gesproken –
14. “en ga ik hen uiteen jagen, verspreid over alle volken die hen niet kennen.” Zo is het land verwoest achtergebleven; niemand die er nog heen gaat of er vandaan komt. Ze maakten een prachtig land tot woestenij.
Vers 8 lijkt op wat je wel ziet bij oude kerken. Een romaans ontwerp werd uitgebreid met een gotisch koorgedeelte. Of op bepaalde plaatsen is later een raam of een deur gemaakt en in feite uitgebroken in het oorspronkelijke ontwerp. Is dat erg? Meestal niet, dat laat alleen maar zien dat zo’n kerk al eeuwen meegaat en dat er bij volgende generaties behoefte was aan een meer actuele vorm. Vertalers moeten daarom vaak dezelfde vragen beantwoorden als mensen die een oude kerk restaureren: moeten we hier reconstrueren en repareren? Of kunnen we laten zien welke generaties aan dit monument hebben bijgedragen? Voor vertalers van Zacharia 7 betekent het dat je de vraag moet stellen: waar zetten we de aanhalingstekens? Of, zoals in de NBV en de BGT: zullen we ‘Zacharia’ in vers 8 toch maar weer repareren tot ‘ik’? Dat je de taal modern houden wilt, begrijp ik helemaal, maar dat je daarvoor ook de tekst simpeler maakt, is jammer. Want dan mis je juist dat signaal dat teksten zijn geschreven en herschreven voor meer dan een generatie.
Hoofdstuk 7 neemt thema’s uit hoofdstuk 1 weer op. De generatie van de ouders en grootouders heeft geweigerd om naar de vroegere profeten te luisteren; ze hebben niet de Tora van recht en gerechtigheid gevolgd. Daarom kwam het tot deportaties, verwoesting van stad en tempel. Ook daarom zijn er die tijden van vasten en rouw ontstaan, waar Zacharia 7:2 en 3 over vertelt. Maar, zei God tegen Zacharia, rituele treurnis is niet de opdracht van de nieuwe generatie. Het oude is voorbij, had God al in hoofdstuk 1 gezegd. Daarom, nu nog steeds de benadeelde generatie blijven, treuren en vasten, dat kan niet jullie godsdienst zijn. God begint opnieuw, met de herbouw van de tempel, opbouw van de gemeente. En dus, zo laten de vertellers weten, gelden die oude woorden van de Tora en de vroegere profeten ook opnieuw, ook voor deze nieuwe generatie. In het oude tekstgebouw van de vroegere profeten wordt een nieuw raam uitgebroken: jullie zijn niet de slachtoffergeneratie, jullie worden ook niet de generatie van Gods nieuwe, bevrijde helden. Jullie krijgen eenvoudig de ruimte om opnieuw naar de Tora te luisteren. Dat wordt pas echt uitgewerkt in het volgende hoofdstuk van Zacharia. Maar het begint hier al, in vers 13 en 14, waar verleden tijd en toekomende tijd elkaar wonderlijk afwisselen. Het gaat over het verleden, over de generaties die God niet wilden horen, maar het gaat ook over iets dat geldig blijft: God aanroepen en tegelijkertijd niet de Tora en de profeten willen horen, dat is een leeg ritueel. Dan raakt Israël zoek, en het land leeg. Dat had God aan de vorige generaties gezegd, maar we krijgen het hier te lezen alsof het nú wordt gezegd. De tekst wordt er een beetje krom van, maar het is iets om te onthouden. Onze nieuwe generatie kan zich met recht afvragen, of de vorige generatie niet een leeggeroofde wereld aan hen nalaat. Of, waarom de elite zich mondiaal laat fêteren, terwijl anderen van de restjes moeten eten. Maar, zegt het boek Zacharia, je zult zeker een goede reden hebben om aan de aantrekkelijke rituelen van kwaadheid en frustratie mee te doen, maar daarna? Dan blijken de Tora en de profeten nog gewoon voor elke generatie geldig te zijn. Waarom? Omdat God een passie heeft voor leven, zoals hoofdstuk 8 ons dat wil uitleggen.
Lees het volgende artikel in deze serie: 16. Gods passie als oerknal
