Een draagbaar thuis: Bijbels Museum en Buitenplaats Doornburgh

Exodus gaat zowel over de samenleving als over onszelf. Het gaat over vluchten, over het koloniale verleden en de doorwerking daarvan, maar ‘Exodus ook over verslaving aan materiële zaken. Het is daarnaast ook een spirituele metafoor,’ zegt Carolien Croon. Carolien Croon is directeur van het Bijbels Museum en initiator van dit samenwerkingsproject met Buitenplaats Doornburgh. Joanna van Dorp, directeur Stichting Buitenplaats Doornburgh: ‘Ook mij sprak het thema aan. Het past bij onze plek, een buitenplaats met vierhonderd jaar geschiedenis. Hier is verleden, heden en toekomst: vruchtbare grond voor nieuwe verhalen.’

Tot 2017 waren op deze historische buitenplaats aan de Vecht de Reguliere Kanunnikessen van het Heilig Graf gehuisvest. Hun moderne klooster, priorij Emmaus, is een monument, ontworpen door Jan de Jong (1917– 2001), een architect in de traditie van de Bossche School. Van Dorp: ‘In herfst 2022 startte de Open Call EXODUS: we riepen kunstenaars op om werk in te zenden. Doornburgh had dat nog nooit gedaan. Voor onze tentoonstellingen vragen we een curator. Nu hadden we een curerende commissie, die meer dan zevenhonderd inzendingen heeft beoordeeld. Het thema resoneert én bij de plek én in de samenleving. We hopen dat het ook resoneert bij het publiek, om verder te denken en te praten. Bij de tentoonstelling organiseren we gesprekken en rondleidingen met de kunstenaars, concerten en meer. Het landgoed is zelf een bezichtiging waard. En ja, natuurlijk zijn groepen welkom.’

Meerstemmig verhaal

Carolien Croon: ‘De tentoonstelling is echt een coproductie van Buitenplaats Doornburgh en Bijbels Museum. We hebben er hard aan getrokken om zo veel en zo divers mogelijk talent aan te trekken. Onze samenwerking met De Werkelijkheid en The Turn Club heeft hier absoluut meerwaarde gehad.

Door de oproep in de verschillende netwerken te verspreiden hebben we een diverse groep kunstenaars bereikt. Er doen zowel gevestigde kunstenaars als nieuwkomers mee en er is een enorme variatie in perspectief en media. EXODUS, naar de verhalen uit Bijbel, Thora en Koran, raakt aan urgente maatschappelijke thema’s en vertelt een meerstemmig verhaal. Je ziet ingetogen, intieme kunstwerken, maar ook ruimtevullende installaties waar je helemaal in op kunt gaan.

De kunst die we presenteren, is geen letterlijke vertaling van het bijbelverhaal. En het gaat niet om iemands geloofsovertuiging. Maar we zien dat kunstenaars ongelooflijk geëngageerd zijn, vaak op een activistische manier. Ze zijn de gêne voorbij, voorbij het idee dat de Bijbel niet bon ton zou zijn. Exodus heeft ook te maken met het spirituele pad, met op-weg-zijn, met vragen als: waar ben ik, waarom ben ik hier, wat is mijn tocht? Waar zit ik aan vast? Hoe bevrijd ik mij? “We moeten allemaal dezelfde berg op,” zo schreef een van de kunstenaars bij haar inzending.’

Schurend en helend

‘Migratie en identiteit staan bijvoorbeeld centraal in het werk van Mehdi Mashayekhi: wat is mijn basis, hoe beweeg ik mee?’ zegt Carolien Croon. ‘Mario Sergio Alvarez moest als eerste klus in een nieuw land keukenkastjes slopen. Nu heeft hij de panelen beschilderd met exotische flora. Die zijn door het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit in drie categorieën ingedeeld, waaronder één die verboden is omdat die exoten een bedreiging vormen voor de ecologie.

Wanneer wordt iets of iemand als bedreiging gezien en waarom? Waarom soms niet? Voor iedere bezoeker zijn er nieuwe gezichtspunten en visies. Wat mij verraste, was het werk van Jaasir Linger. Ten tijde van de slavernij was winti in Suriname een verboden religie. Dat is zo’n pijnlijk deel van onze gezamenlijke geschiedenis. Weinigen weten dat er geen godsdienstvrijheid was voor winti-aanhangers. Met zijn installatie wil Linger de godin Aisa eren. Dat hij daarvoor ruimte en aandacht vraagt, ervaar ik als schurend maar is ook helend.’

Het klooster vertraagt

Joanna van Dorp vertelt over artists in residence Cecilia Rebergen, Wianda Keizer en Monika Dahlberg: ‘Op grond van hun inzending konden zij een tijd verblijven en werken op Doornburgh. Cecilia Rebergen maakt meestal grote beelden van staal. Hier ging ze nadenken over heimwee. Als ze op reis gaat, neemt ze altijd een stukje eigengemaakte zeep mee zodat ze zich hult in de geur van thuis. Dat werd haar vraag: hoe maak je een draagbaar thuis voor onderweg? Dus ze heeft Doornburgh “verzeept” door planten van Doornburgh te verwerken in zeepjes: de walnoten van de notenboom, de rozen, de palmkool uit de moestuin. Het gemarmerde uiterlijk van de zeepjes heeft ze gecombineerd met het staal.

Bezoekers krijgen een geursensatie als ze binnenkomen, ze kunnen Doornburgh ruiken. Ik hoop dat het verblijf op Doornburgh kunstenaars de kans gaf om echt even stil te staan. Bij Rebergen zie ik dat de architectuur van het klooster vertraagt. Dat maakt EXODUS een bijzondere tentoonstelling, een totaalverhaal op een bijzondere locatie!’

Reizend museum

Het Bijbels Museum was jarenlang te bezoeken in een gebouw in Amsterdam. Is het nu zelf op exodus? Croon: ‘Wij hebben enorm veel zorg besteed aan een goede overdracht van de collecties en het pand. De kerncollectie van dominee Schouten is naar Museum het Catharijneconvent gegaan en maakt nu deel uit van de Rijkscollectie. Het pand is inmiddels eigendom van Stadsherstel en publiek toegankelijk gebleven via de Vrije Academie. We kunnen ons nu volledig wijden aan tentoonstellingen met bruiklenen en in opdracht gemaakte kunst. Onze tentoonstellingen hebben altijd een relatie met de Bijbel; met een bijbelverhaal of een bijbels thema. Vaak raken ze aan het gedachtegoed van meerdere religies tegelijk. Ze zijn bedoeld voor wie wel én voor wie niet gelooft. We presenteren onze tentoonstellingen bij partners in het hele land: van Zeeland tot Groningen, van Uden tot Amersfoort.

Ook online bieden we inspiratie. Zo heeft EXODUS een website met een online presentatie van ingezonden kunstwerken, studiogesprekken over het thema met onder anderen Linda Nooitmeer, Marianne van Praag en Senad Alic, podcasts en nog veel meer inspiratie. Wat wij nu doen, past bij waar wij nu zijn, met inhoud die een breed publiek aanspreekt.’

www.exodus.nu
Het gesprek met Marianne van Praag: https://tinyurl.com/mu5dte4u