Menu

None

Verzet van Russische christenen

Exodus

Dit artikel is een gratis introductie op het themanummer van Woord en Dienst over Exodus (2023, nr. 4). Onderaan het artikel vind je de andere bijdragen uit het nummer. Ben je benieuwd naar andere nummers van Woord en Dienst? Bekijk dan alle artikelen.

Na de afkondiging van de mobilisatie in september 2022 kwam een uittocht op gang van Russische mannen. Ze willen niet vechten tegen Oekraïne. Ook veel anderen vluchten weg. Toch zijn er dappere mensen die hun stem blijven verheffen. Een groep Russische christenen schreef een anti-oorlogsverklaring.

Ik kwam het manifest tegen op Telegram. Het bleek te gaan om een groep theologen uit verschillende kerken in Rusland. In de Kerstverklaring (Rozhdestvenskaya Deklaratsia) schrijven ze: ‘Het is onmogelijk nu stil te blijven. Wij voelen een ondraaglijke pijn, wetende dat tijdens deze feestdagen men in Oekraïne sirenes zal horen in plaats van kerstliederen, en dodelijke raketten ziet exploderen in plaats van vuurwerk.’ In heldere taal wordt de militaire agressie tegen Oekraïne veroordeeld als in strijd met Gods geboden. Dat zoveel kerkleiders in Rusland de oorlog steunen en rechtvaardigen, roept afschuw bij hen op. Concreet roept de verklaring op in actie te komen: sta op tegen deze oorlog, roep op tot terugtrekking van het Russische leger uit Oekraïne en verzet je op een geweldloze manier tegen mobilisatie.

Een tekst die helpt begrijpen wat we geloven en waarom we het geloven

De krachtige taal trof me. Het kritisch-theologisch getuigenis deed me denken aan de Barmer Thesen (1934). Ik besloot contact te zoeken met de auteurs. Omdat ze om veiligheidsredenen anoniem willen blijven, heb ik de auteurs benaderd via een bevriende tussenpersoon buiten Rusland. Ze hebben schriftelijk geantwoord op mijn vragen.

Hoe kwamen jullie op het idee van een Kerstverklaring?

‘We begonnen als een kleine groep van lokale kerkleiders in een van de Russische metropolen. We lazen teksten van Bonhoeffer en spraken over de relevantie ervan voor onze situatie. We baden voor Oekraïne en Rusland. Er kwam een Bonhoeffer-kenner bij uit een andere stad. In oktober lazen we de Barmer Thesen.

Toen zijn we op initiatief van een van ons begonnen een tekst te schrijven die onze visie op de huidige situatie weergeeft en wat de roeping van christenen zou zijn. We hebben een tekst geschreven die ons zelf helpt te begrijpen wat we geloven en waarom we het geloven. Als je in een land leeft met een fascistische ideologie begin je al gauw te denken: misschien ben ik de enige die het fout heeft of gek is, en is ieder ander normaal?!

De Kerstverklaring zelf is beknopt, slechts drie pagina’s, maar er is een theologische appendix bij van vijftien pagina’s.’

Kunnen jullie iets vertellen over de groep? Hoe groot is die en werkten jullie al eerder oecumenisch samen?

‘Dat is echt mooi aan onze groep: we zijn vijftig procent protestants en vijftig procent orthodox. Dus we zijn oecumenisch maar dat is helemaal een gevolg van de oorlog. We danken God voor deze eenheid in diversiteit. We zijn met een tiental mensen betrokken bij het initiatief, vier van ons hebben de tekst geschreven. Die hebben we daarna ook voorgelegd aan 25 tot 35 andere priesters en diakenen, sommigen binnen, anderen buiten Rusland. Zij hielpen ons de tekst te verbeteren.’

Welke overeenkomst zien jullie tussen de situatie waarin de Barmer Thesen geschreven werden en de huidige toestand in Rusland?

‘De religieus-politieke constellatie van nazi-Duitsland en hedendaags Rusland vertoont zeker overeenkomst. Om er enkele te noemen: onze verklaring werd onmiddellijk en voorspelbaar “politiek” genoemd door de tegenstanders. Het is riskant, we kunnen gearresteerd worden en tot gevangenisstraf worden veroordeeld. Een overeenkomst is ook dat wanneer christenen iets verklaren in de publieke ruimte het al gauw als “zondig” wordt bestempeld, en dat danken we volledig aan de Russische kerk en hoe zij verstrengeld is geraakt met de staat.

Maar belangrijke verschillen zijn er ook. De Barmer Thesen spraken uit dat de officiële kerk Gods kerk niet meer was en claimden de Bekennende Kirche als de ware evangelische kerk. Zulke grote doelen heeft onze verklaring niet. En anders dan de Barmer Thesen wilden wij het praktisch maken, een oproep doen om in actie te komen, een proces op gang brengen.’

Vyacheslav Kirillin, Kazan, 27 februari 2022.
Wikimedia Commons

Met de Kerstverklaring roepen jullie ‘alle christenen van Rusland’ op om in actie te komen. Hoe is de respons tot nu toe?

‘Goede vraag. Het is moeilijk te zeggen wat de impact is. We krijgen e-mails in onze anonieme mailbox, er zijn 5000 views op YouTube en 250 volgers op ons Telegramkanaal. Sociale media zijn een gevaarlijke plaats in Rusland vandaag. Toch, via Telegram is het best veel gedeeld. Een belangrijke krant als Novaya Gazeta heeft aandacht aan de verklaring besteed.

Maar er zijn ook veel negatieve commentaren. Die komen van gehersenspoelde personen maar ook van trollen die betaald worden door Prigozjin, de oprichter van de Internet Research Agency in Sint-Petersburg en bekend van de Wagner-divisie. Ze noemen ons “hypocrieten” en: waar waren jullie toen de nazi’s de Russisch-sprekenden in de Donbas vermoordden?’

Hoe zijn de reacties vanuit Oekraïne?

‘De helft van de reacties is positief, de andere helft kritisch. Ze vinden dat we de ideologie achter de oorlog niet echt afwijzen, maar dat doen we wel. In de appendix verwerpen we nationalisme, imperialisme en de Russische Wereld-ideologie.

Als christenen moeten we luider worden nu het kwaad groeit

Toch hebben ze een punt: we hebben te weinig diepgaand de oorzaken van deze immorele invasie van het buurland uitgewerkt. We vragen de mensen in Oekraïne: vergeef ons dat wij als kerk zo apathisch zijn geweest. We hebben de bezetting van de Krim en Donbas niet ter harte genomen, of zelfs stilzwijgend gesteund. Wij moeten daarvoor berouw tonen, sommigen vinden collectief, anderen individueel.’

Julie roepen christenen op tot vijf concrete zaken. Een aantal valt onder burgerlijke ongehoorzaamheid, zoals protesteren tegen de oorlog. Roepen jullie op tot zelfopoffering?

‘We hebben hier onderling veel over gediscussieerd: je uitspreken tegen en opstaan tegen de oorlog. Protesteren is illegaal en wordt direct gestopt, maar er zijn andere manieren om je uit te spreken tegen de oorlog. Praat in op mensen in je omgeving, plak anti-oorlogsstickers of spuit graffiti, gebruik slim de sociale media. Maar uiteindelijk vinden we dat we als christenen luider moeten worden nu het kwaad groeit. Dat betekent risico’s nemen om Christus na te volgen in Rusland vandaag.’

Wat betekenen Exodus en bevrijding voor jullie in de huidige situatie?

‘Exodus is een wond in ons hart. Honderd jaar geleden ontvluchtten veel van de helderste geesten de Sovjetmacht, dat werd de Russische Exodus genoemd. Nu, een eeuw later, herhaalt deze situatie zich. Wij hebben allemaal talloze vrienden die het afgelopen jaar uit Rusland gevlucht zijn. Het is moeilijk te geloven dat dit alles opnieuw gebeurt en het is enorm pijnlijk. Als het om bevrijding gaat, dan bidden we om bevrijding uit het duister. We bidden erom dat onze mensen bevrijd worden van het idee dat Poetin alles oplost, dat ze leren te hopen op God en niet op de staat of de president.’

De Kerstverklaring is in het Russisch, Oekraïens, Wit-Russisch en Engels te vinden op https://christians4peace.com

Heleen Zorgdrager is hoogleraar Systematische Theologie en Genderstudies aan de Protestantse Theologische Universiteit en gasthoogleraar aan de Oekraïense Katholieke Universiteit in Lviv.


Exodus
Woord en Dienst 2023, nr. 4

Lees meer uit dit nummer van Woord en Dienst


Na de afkondiging van de mobilisatie in september 2022 kwam een uittocht op gang van Russische mannen. Ze willen niet vechten tegen Oekraïne. Ook veel anderen vluchten weg. Toch zijn er dappere mensen die hun stem blijven verheffen. Een groep Russische christenen schreef een anti-oorlogsverklaring.


Lees verder

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken